|
|
سازمان
برنامه نو آیندگان 3 تیر
1349 داریوش
همایون پس
از نزدیک به
سه دهه آزمایش
در برنامه‌گزاری
هنوز نمی‌توان
گفت که ایران
دارای اداره و
اقتصاد
برنامه‌ای
است. ما
برنامه‌های
پنجسالۀ خود
را در ترکیب
زندگی
اقتصادی و اجتماعی
خود درهم
نیافته‌ایم. سازمان
برنامه بیشتر
خارج از فضای
اصلی سیاسی ـ
اداری عمل
کرده است و در
مهمترین
تحولات دهۀ
گذشته کمتر
نقشی جز دنبال‌کننده
و ناظر داشته
است. کوشش‌هایی
شد که دستگاه
اداری را در
نظام کلی
برنامه‌گزاری
یکی کنند.
سازمان امور
اداری و قانون
استخدام
کشوری میوۀ
یکی از این
کوشش‌ها بود.
تأسیس دفتر
مرکزی بودجه
در سازمان برنامه
و گشادن دست
برنامه‌ریزان
در تنظیم
بودجۀ کشور
میوۀ کوشش‌های
دیگری. اما
اولی را در
گرداب بی‌پایان
دستگاه اداری
ایران زود آب
از سرگذشت و دومی
را هم ضرورت
سوزان
برآوردن
نیازهای فراخ
از منابع تنگ
به زحمت مجال
بالیدن داده
است. با
اینهمه اگر
فرصتی برای
درهم بافتن
دستگاه اداری
ایران در یک
نظام برنامه‌ای
باشد همانا در
نزدیک کردن
برنامه‌ریزی
و تنظیم بودجه
به یکدیگر
است. مهم نیست
که سازمان
برنامه مسئول تنظیم
بودجه باشد یا
دستگاه دیگری
مسئول هردو.
مهم آنست که
بودجه باید
برنامه را در
خود منعکس کند
و، چنان که تا
کنون کم‌وبیش
بوده است، هر
یک نغمۀ خود
را سر ندهند. اگر
برنامه بیش از
امکانات
بودجه‌ای
باشد پرواز می‌کند،
یا بودجه
پیوسته از
چهارچوب
برنامه بیرون
می‌تازد،
بهایش را کشور
می‌پردازد که
نه می‌تواند
به برنامۀ جامعی
سربلند باشد و
نه به بودجۀ
اندیشیده‌ای.
نفس
قرارداشتن
دفتر بودجۀ
مرکزی در
سازمان
برنامه نیز
کفایت نخواهد
کرد. روابط
بودجه و
برنامه بیش از
قرابت
فیزیکی،
همبستگی
ارگانیک می‌خواهد. امروز
با جدا کردن
وظایف اجرایی
و مالی ازسازمان
برنامه، با
سپردن امور
مالی به خزانه‌داری
کل کشور ـ که
سازمان
برنامه و
وزارت دارایی
را برای
نخستین‌بار
بهم نزدیک می‌گرداند
ـ و با نظارت
مستقیم‌تری
که نخست‌وزیر
بر همۀ این
ارگان‌ها ـ
برنامه‌ریزی،
تنظیم بودجه و
حساب‌ها ـ
اعمال می‌کند،
بیش از هر وقت
دیگری زمان
یکی کردن کار
بودجه و
برنامه‌ریزی
است. هدف‌های
برنامه
پنجساله را از
پیش با
امکانات بودجه‌ای
همآهنگ کردن
بهتر است تا
در عمل از این
و آن طرح
کاستن و وعده‌ها
را پس گرفتن. خطر
چنین برخوردی
با مسئله
البته آنست که
اشتهای سیری‌ناپذیر
هزینه‌های
اداری سهم باز
هم بیشتری از
اعتبارات
عمرانی را، هم
در آن مراحل
نخستین بودجه‌بندی،
ببلعد و
مقاومت در
برابر
درخواست‌های
روزانۀ
دستگاه‌های اجرایی
از این همه
هست بیشتر
گردد. ممکن
است کار
بدانجا که رسد
که بودجه‌بندی
در برنامه‌ریزی
تسلط و اولویت
یابد ـ آنچه
اکنون نیز گاه
و بی‌گاه
عملاً روی می‌دهد.
ولی همۀ این مخاطرات
به روشن بودن
وضع و حدود هر
سازمان و کاستن
از کشمکش‌ها و
تصادم‌ها می‌ارزد.
خاصه
که مقاومت در
برابر خواست
افزایش هزینه‌های
اداری و
برقرار کردن
موازنه‌ای
میان نیازهای
عمرانی و
اداری نیز
ممکن نیست و
در دستگاه
نخست‌وزیری
به تدریج آن
قدرت گردآمده
است که داوری
در میان همۀ
طرف‌های دعوی
باشد و جانب
مصلحت‌های
کلی و عام را
نگهدارد. سالها
ما نیروی
انسانی بزرگی
را با هزینه‌های
گزاف در
سازمان
برنامه نیمه
عاطل گذاشتیم
زیرا ادراک
اصلی ما از
وظایف اصلی
سازمان برنامه
و از جای
برنامه‌ریزی
در اداره و
اقتصاد کشور
درست نبود. در
این سیر دراز
تعدیل و
عقلایی کردن
سیاست‌های
مربوط به
برنامه‌ریزی
اکنون بدانجا
رسیده‌ایم که
می‌توانیم از
این ذخیرۀ
تجربه و
توانایی که در
سازمان
برنامۀ ما گرد
آمده است بهتر
استفاده کنیم
ـ به شرط آن که
این بار ادراک
ما درست باشد. |
با صراحت می‌گویم، هرکسی، تأکید می‌کنم، هرکسی که در ایران و در میان ایرانیان، با هر ادبیاتی و از هر موضعی، از «حق تحصیل به زبان مادری» (کذا) حرف می‌زند، هیچ انگیزه‌ای غیر از خط‌کشی بین مردم ایران و تکه‌تکه کردن ایران، ندارد و نمی‌تواند که داشته باشد. چون اولاً، چنین حقی اساسأ وجود ندارد، و تجربه هم ثابت کرده که، تحصیل به زبان فارسی، هیچ حقی از هیچ کسی ضایع نمی‌کند، بلکه این تحصیل به زبان محلی است که فرد را از ارتباط با سایر هم‌میهنان و محسنات فرهنگی و اقتصادی و …. آن ارتباط محروم می‌کند.
سلوک پر دست‌انداز و نشیب و فراز بشریت به جهانروائی ارزش‌های دمکراسی لیبرال، حکومت اکثریت در جهارچوب حقوق بشر، پایان نیافته است و پایان یافتنی نیست. دشمنان آزادی در همه جا هستند و با همه توان، این سلوک را دشوارتر می‌سازند. طبقات ممتازی که حقوق برابر را توهینی به خود می‌شمارند؛ گروه‌های حاکمی که جا خوش کرده‌اند و به زبان خوش پائین نمی‌آیند؛ مذاهب که مدعیان همیشگی حقایق مطلق و نگهدارندگان همیشگی کلیدهای رستگاری هستند؛ و مارکسیست‌هائی که در پسامدرنیسم و غرب‌ستیزی، بیشتر امریکاستیزی، و نسبی‌گرائی فرهنگی پناه گرفته‌اند. ولی دو هزار و پانصد ساله گذشته اگر یک چیز را ثابت کرده باشد آرزوی نامیرای انسان به زیستن در آزادی است. همه پیشرفت‌های این دوهزار و پانصد سال در دمکراسی و حقوق بشر، از همین آرزو سرچشمه گرفت.
کسانی که جمهوری‌خواهی را به دشمنی با خاندان پهلوی، و چپ‌گرائی را به دشمنی با پرچم شیروخورشید، تاریخ ایران باستان و سرود ای ایران فروکاسته‌اند، فروشندگان کالایی تقلبی هستند و باید گریبان‌شان را در این بازار مکاره سیاست ایرانی گرفت و نقاب از چهره‌هایشان فروکشید، تا بر همگان آشکار شود: نه هر که چهره برافروخت، دلبری داند!
کمبود دمکراسی در خودش نیست، در کیفیت آن است. در پایان این مردم‌اند که دمکراسی را تعریف می‌کنند. اگر دمکراسی کار نکند و لیبرالیسم بیشتر به صورت آزادی مثبت شناخته شود تنش‌های اجتماعی زمینه را برای دیکتاتوری‌های بدتر از همیشه آماده می‌سازد. مردمان با مقاومت نیرو‌هائی روبرو می‌شوند که در جامعه‌های بحران زده که، گاه مانند‌های آلمان دهه سی را نیز دربر می‌گیرد، فرایند دمکراتیک را یا مصادره و یا خفه کرده‌اند. در چنان اوضاعی مردم بجای رسیدن به آزادی و حقوق خود، به اسارت دیکتاتوری‌های گوناگون می‌افتند.
برای کسانی که کار را به بخت و اقبال واگذار کرده‌اند، اگر از آسمان باران زر و سیم نیز ببارد، سرمایه‌ای فراچنگ نخواهد آمد. ما نمی‌توانیم رئیس‌جمهور آرمانی خود را به کاخ سپید بفرستیم، همچنین نمی‌توانیم به امریکا بگوییم دست از تحریم رژیم اسلامی بردارد، یا بر تحریم‌هایش بیافزاید، اینها “هاپی”های روزگار ما هستند و دست و پای ما در برابر آنها بسته است. ما تنها می‌توانیم در پهنه سیاست کشور خود کنشگری کنیم. پس در پیشِ روی چنین پس‌زمینه‌ای بد نیست از خود بپرسیم: اگر ترامپ، که تا پایان سال هنوز رئیس جمهور امریکا است، همین یکشنبه آینده رژیم اسلامی را سرنگون کند، ما روز دوشنبه و هنگامی که از خواب گران خود برخیزیم، چه خواهیم کرد؟ در این سالها کدام برنامه را برای آینده ایران نوشتیم و برای آن آن تلاش کردیم، که اکنون بتوانیم رخدادهای بیرونی را در راستای آن ساماندهی کنیم؟
کمترین خسران یک تلاش برای اصلاح آنچه بنیانی اصلاح‌نشدنی دارد، کم اثر ماندن استعداد‌های درخشان انسان‌های پاک‌نهادی چون بابک امیر خسروی است. مردی ریز نقش، با هوش و توانی مثال‌زدنی که با شرافت، وفاداری و پشتکار بی‌مانندش می‌توانست، اگر در جای خود قرار می‌گرفت، تاثیر بسزایی در پیشرفت میهن خود، که از جان و دل می‌پرستید و می‌پرستد، داشته باشد.
اجباری کردن آموزش موسیقی در مدارس از اقدامات پراهمیت دورۀ رضاشاه است. این اقدام نه تنها از نظر اشاعه موسیقی و فرهنگ موسیقی اهمیت داشت که مهم‌تر از آن نقشی موثر در شکستن و از میان بردن تحقیر اجتماعی علیه موسیقی ایفاء کرد. گرچه حرمت مذهبی موسیقی در فقه شیعه تا انقلاب اسلامی باقی ماند اما به دوران رضاشاه ارزش‌گذاری منفی در روان‌شناسی جمعی و ذهنیت عمومی رنگ باخت. موسیقی از مطربی به هنری بدل شد که معلمی محترم و معتبر در کلاس تدریس می‌کند. موسیقی از حرفه‌ای که استاد آن با نواختن تار پشت‌پرده خوابگاه سلطان قاجار عیش شبانه او را رنگ می‌کرد به هنری بدل شد که شاه پر قدرت مملکت به آن احترام می‌گذاشت.
خودزندگینامه یک یادآوری صرفا شخصی نیست؛ انبازکردن دیگران در تجربه‌های فردی است و آنچه از زندگی شخص ممکن است به کار دیگران بیاید، زیرا زندگی انسان در رابطه با دیگران است که ارزش می‌یابد. هیچ خودزندگینامه، مانند هیچ زندگی، از پاک کردن حساب تهی نیست. من نیز حساب خود را پاک کرده‌ام. ولی مانند نوشته‌های دیگرم، این پاک کردن حساب کمتر با اشخاص و اساسا با زمانه است، با تاریخی است که به قول “جویس“ کوشیده‌ام از کابوس آن بیدار شوم.
دانشگاهیِ که در آن هزاران دستکاری شده تا تاریخ و روحیۀ مردم ایران را به ذلت ابدی گرفتار و ملت را به نکبت امت بکشاند؛ خواهان شناخت کدام جامعه و کدام مردم می‌تواند باشد!؟ آنان که «اعتبار» خود را از عنوان «استادیِ» دانشگاهِ زیرِ سلطۀ حکومت اسلامی به عاریه می‌گیرند، و شگفتا که به این عاریۀ رسمی و حکومتی نیز می‌بالند، کجا شجاعت ایستادگی در برابر نیرنگ «استقلال» از سوی کارفرمای خود و شهامت پذیرش اخراج و از دست دادن آن «عنوان» را خواهند داشت و کجا تاب «خانه‌نشینی» را خواهند آورد، کدام توان فکری و علمیِ هم‌سنگ با دکتر طباطبایی را خواهند داشت، تا دانشجویان و جوانان را هم‌چون کهربایی به کلاس‌های آزاد خود، در بیرون از دانشگاه رسمی، جذب کنند و قادر باشند راه علم و آموزش علم آموختن را در بیرون دانشگاه‌های کنونی کشور، بکوبند و هموار سازند و از همت و حاصل جان خود علم را در ایران، دوباره، معتبر سازند و خود، به‌عنوان سالکِ استوار این راه، نام‌آور شوند و اعتبار یابند!؟
برای بسیاری از روشنفکران و کوشندگان سیاسی ایران ۲۸ مرداد مهمترین رویداد تاریخی بوده است ولی زمان این روشنفکران و کوشندگان در واقع با انقلاب اسلامی سپری شد. آنها سودازدگی ۲۸ مرداد را تا پایان فاجعه بارش بردند و امروز هم سخنی ندارند. زندگی سیاسی آنان در گرفتن انتقام ۲۸ مرداد گذشت ولی جز آتش بیاران دور‌انداختنی جنبشی نبودند که اعتنائی به ۲۸ مرداد نداشت و می‌خواست انتقام ۱۴ مرداد را بگیرد. تنها کسانی در میانشان که بتوانند از ۲۸ مرداد فرا‌تر روند به امروز و فردای ایران با ربط خواهند بود.
روزگار دو پادشاه مشروطه یعنی رضاشاه و محمدرضاشاه و اصلاحات استثنایی به انجام رسیده در این دوره بر بستر آرامش و امنیت بود. این دوره، بیش از هر تجربۀ تاریخی نشان می‌دهد که تنها در سایۀ امنیت و آرامش در درون و در مرزهای کشور، بر بستر صلح پایدار و همزیستی مسالمت‌جویانه در مناسبات بین‌المللی، امکان اصلاحات و تغییر مناسبات درونی در جهت تقویت قوای کشور و بنیۀ ملت ممکن است. اما این تجربۀ گرانبها زیر بار سنگین جهالت و غفلت به زیر کشیده و پایمال شد. زیر وزن هیولاوار نظام سیاسی که سودای ملت و کشور و دلمشغولی منافع و مصالح آن ندارد، و جز خودکامگی و منافع ایدئولوژیک نمی‌شناسد، جنگ و ستیز، نخستین ابزارش، و تنش دائمی و ناامنی برخاسته از ذاتش و فروپاشی از پیامدهای ناگزیرش است.
مدتی است هذیان‌گویی پریشان‌احوال و آشفته‌ذهن پا از گلیم خود درازتر کرده، یاوه‌هایی به مهمترین فیلسوف عصرِ حاضرِ ایران دکتر جواد طباطبایی نسبت می‌دهد و از این طریق کورسویی در دل گروه‌های ضد ایرانی، از جمله پان ترکیستها، تجزیه‌طلب و امت‌گرایان جمهوری اسلامی انداخته و کامشان را شاد کرده است. یاوه‌گویی‌های چنین پلشتی، نه تازه است و نه در خور توجه و پاسخ. اما باید از خود پرسید چرا این یگانه فرزانۀ همروزگار ما چنین در کانون کینه‌توزی‌های این‌هم‌قماشان ضد ایران قرار دارد؟ مگر در آموزه‌های ایشان چه نهفته است، که هر دشمن ایران را، هر دشمن تاریخ این کشور را، هر دشمن پایداری این ملت را، هر دشمن دورۀ مشروطه ایران را و… چنین برمی‌انگیزد؟ ما از جواد طباطبایی چه آموخته‌ایم که ما را سعادتمند و سرفراز و دشمنان ایران را پریشان و آشفته‌حال کرده است؟
بحث از مذهب و جای مذهب در جامعه و سیاست، آزادانه و دور از بیم کشته شدن یا تهمت و تکفیر، شاید برای نخستین‌بار در چند صد ساله گذشته ایران امکان‌پذیر شده است. به مدد انقلاب و جمهوری اسلامی، ایرانیان توانسته‌اند با نگاهی تازه به مذهب بنگرند. مذهب دیگر نماز و روزه و عزاداری و روضه‌خوانی و سفره انداختن و زیارت نیست زمینه ناپیدایی نیست که زندگی بر روی آن، و کم و بیش بر‌کنار از آن، جریان داشته باشد. مذهب فرمانروایی آخوند نیز هست، و سر‌نیزه پاسدار و زندان حاکم شرع و حد و قصاص و شکنجه و تیر باران به اختیار. مذهب بازار سیاه نیز هست و قاچاق و روسپیگری رسمی و تجاوز به خردسالان و رشوه و معاملات مشکوک.
