اکنون هر پیاده رو در خیابان باید رانندگان را کم‌وبیش جانیانی تلقی کند که در قصد جان اویند. و هر راننده عابران و رانندگان دیگر را تسمیه دیوانگانی که در بند جان خود و دیگران نیستند و اصرار دارند خود را به کشتن بدهند. تنها در این صورت است که دو طرف می‌توانند از حرکات یکدیگر نتایج درستی بگیرند که به جلوگیری از تصادف و سانحه بیانجامد. آنچه ما در وسط خیابان می‌کنیم به چشم ناظری ناآشنا با “عرف ترافیک تهران” بی‌تردید بی‌شباهت به حرکات “جانیان و نیمه دیوانگان” نخواهد آمد.

“لیبرال”‌تر کردن آموزش خصوصی ظاهراً آخرین مشکل آموزش در جامعه‌ای با اقتصاد مختلط است که در آن تسلط دولت نامحدود نیست و توانایی آن در بسیج کردن همۀ منابع ملی سخت اندک است و با همۀ بی‌میلی که اکثریتی از کارکنان آن دارند، باید هرچه بیشتر و در زمینه‌های گوناگون‌تر از مردم کمک بخواهد.

پس از کویت، عربستان سعودی نیز عقیدۀ ایران را تأیید کرد که حکومت تازۀ انگلستان باید وعدۀ حکومت پیشین را حرمت گذارد و در موعدی که تعیین شده بود پایگاه‌های خود را در خلیج فارس ـ در بحرین و شارجه ـ تخلیه کند. این اظهار صریح آثار زیاد در پی خواهد داشت. عربستان سعودی با جایگاهی که در کرانۀ جنوبی خلیج فارس و شیخ‌نشین‌ها دارد وزنۀ خود را در ترازوی ایران ـ که هم‌آنگاه بسیار سنگین بود ـ افکنده است و اثر نیرویی را که پدیدار شده است باید در اظهار شگفتی محافل انگلیسی از واکنش حکومت‌های خلیج فارس دریافت. آن موافقتی که می‌بایست پایۀ باقی ماندن نیروهای انگلیسی در خلیج فارس قرار گیرد از کویت نیامد و، از آن بدتر، از عربستان سعودی نیز نیامده است.

پس از دیدار سه روزه وزیرخارجۀ ایران از کویت نه تنها کویتی‌ها، که همه در خلیج فارس، ایران را در پرتو تازه‌ای خواهند دید. در گذشته ایران کمتر چنین صراحت و چنین قدرتی در ابراز نظر خود بکار برده بود و در کمتر موردی از طرف مذاکره خود چنین پاسخ روشن و سریعی خواسته و گرفته بود.

در تلاشی که ایران برای تسریع خروج نیروهای انگلیسی از دو سال پیش آغاز کرد، کویت و عربستان سعودی همواره جای والایی داشته‌اند. همکاری با این دو کشور سنگ بنای اصلی سیاست ایران در خلیج فارس بوده است. ایران به یک دست کوشیده است قدرت‌های منطقه‌ای را متقاعد سازد که زمینه‌های واقعی برای همکاری در میان آنها هست و به رغم دورافتادگی صدوپنجاه ساله و تحریکات استعمارگران، مردمان در شمال و جنوب خلیج فارس نقطه‌های مشترک بیشمار دارند و می‌توانند برادروار با هم سرکنند. و بدست دیگر در پی آن بوده است که دنیای خارج را متوجه سازد که اگر قدرتی از خود منطقه بوجود آید نیازی به حضور نیروهای بیگانه و ادامه شرایط استعماری نخواهد بود.

ما با این وضع خو کرده‌ایم که به گونه‌ای بنویسیم و به گونه‌ای دیگر بخوانیم، رسم‌الخط آشفته‌ای داشته باشیم که اصلاحش مستلزم اصلاح اساسی در زبان باشد. خیابان‌هایمان یک نام تابلویی داشته باشند و یک یا چند نام کاربردی

شباهت‌های ایران و رومانی در اصول سیاست خارجی تصادفی نیست. دو کشور از راه‌های متفاوت و با شیوه‌های متفاوت به هدف‌های واحدی رسیده‌اند. و هر دو نقطۀ آغاز کم و بیش مشابهی نیز داشته‌اند.

ولی همه کس هم از آن پشتیبانی نمی‌نماید. همۀ سازمان‌های سیاسی ـ چریکی فلسطینی با آن قطعنامه و با همۀ قطعنامه‌های دیگر سازمان ملل متحد حتی آن که مربوط به تقسیم فلسطین در ۱۹۴۷ بود مخالفت دارند و عراق و سوریه نیز با آنان همراهند. آنها در رتبۀ اول مخالف وجود دولتی به نام اسرائیل هستند. میانه‌روهایشان یک جمهوری فلسطین مرکب از اعراب و یهودیان را در نظر دارند و تندروهایشان به دریا ریختن هر یهودی را که از ۱۹۴۷ یا حتی پیش از آن در فلسطین قدم نهاده است، یا قدم به عرصۀ وجود نهاده است.

پس از نزدیک به سه دهه آزمایش در برنامه‌گزاری هنوز نمی‌توان گفت که ایران دارای اداره و اقتصاد برنامه‌ای است. ما برنامه‌های پنجسالۀ خود را در ترکیب زندگی اقتصادی و اجتماعی خود درهم نیافته‌ایم. سازمان برنامه بیشتر خارج از فضای اصلی سیاسی ـ اداری عمل کرده است و در مهمترین تحولات دهۀ گذشته کمتر نقشی جز دنبال‌کننده و ناظر داشته است.

‌ ‌

سازمان برنامه، برای آن که کشور به مفهوم واقعی برنامه‌گزاری نزدیک شود، باید قدرت دیگری نیز داشته باشد. این قدرت در زمینۀ تنظیم بودجه است. دولت در این زمینۀ حیاتی تا کجا حاضر است دست برنامه‌ریزان را بازبگذارد؟

‌ ‌

حتی یک مسافرت کوتاه یک روزه کافی است که سرنوشت ناروای همدان را بر بیننده آشکار کند. شهری که اینهمه سزاوار پیشرفت است و چنین رو به زوال دارد. مسافر در برخورد اول همان قدر تحت تأثیر جغرافیای همدان قرار می‌گیرد که تحت تأثیر تاریخ آن بوده است. شهر شاهان سربلند ماد ـ که بی آنها ایرانی نمی‌ماند ـ شهر ابن‌سینا و عین‌القضات، شهر اینهمه نام‌های برجسته در تاریخ ایران منظرۀ ورود دلکشی دارد. گسترده در دامنۀ کوه، پوشیده از درختان باغ‌ها و در هر دو سوی آن دره‌ای سرسبز (مراد بیک، عباس‌آباد…) با سفیدی خانه‌ها، شخص را یاد هر شهر زیبایی در اروپا می‌اندازد.

‌ ‌

‌این زنانی که زیر بار فرزند آوردن‌های پیاپی و بی‌شمار خم شده‌اند و در جوانی به فرسودگی افتاده‌اند؛ و این مردانی که مسئولیت نگهداری عائله‌های بزرگ فرصت زندگی کردن و توسعه دادن شخصیت خود را از آنها گرفته است؛ و این خیل بی‌شمار کودکان محروم از تربیت و رها شده در کوی و برزن همانقدر تراژدی‌های اجتماعی بشمار می‌روند که تراژدی‌های شخصی.

‌ ‌

از میان شیخ‌نشینها ابوظبی از همه ثروتمندتر است، بحرین از همه پرجمعیت‌تر است، دوبی از همه وضع استوارتری دارد و قطر استقلال خود را اعلام کرده است. بقیه کوچکند و بر آیندۀ خود ترسان و سخت در بند حفظ برابری که در عمل امکان نخواهد داشت. از این میان ابوظبی با عربستان سعودی مشکلاتی دارد. دوبی با بحرین از یک سو و دوبی و قطر با ابوظبی از سوی دیگر درگیر رقابت‌هایی هستند. ابوظبی دعوی رهبری فدراسیون را در سر می‌پروراند. بحرین نیروی انسانی این رهبری را دارد. و دوبی با دیپلماسی ماهرانه‌ای سرنخها را در دست خود نگهداشته است. قطر ترجیح داده است منتظر نماند و بهرحال به راه خود رود.

‌ ‍

ایرانیان در بحرین دو گروه را می‎‌سازند: آن ۷ تا ۸ هزار تنی که در آمارهای رسمی به نام ایرانی شناخته می‌شوند و آن تعداد بزرگتر ـ شاید شصت تا هفتاد هزار تن ـ از میان بحرینی‌ها که اصل ایرانی دارند و اکنون یا بکلی عرب شده‌اند و یا به صورت اعراب درآمده‌اند (به اصطلاح مستعرب) ولی چه به صورت بحرینی یا ایرانی، جامعۀ ایرانی بحرین نقش خود را بر مجمع‌الجزایر نهاده است.

  استواری تا کنون ایران را باید به فال نیک گرفت و از آن بازنگشت. آنها که ما را به مبارزه خواسته‌اند، خود باید تغییر روش بدهند. ایران آنچه ممکن بوده انجام داده است و شکیبایی و آرامش آن نباید در هیچ شرایطی تعبیر به ضعف شود. قطع رابطه با ایران در مورد مصر یا سرد شدن مناسبات در مورد سوریه، یا دشمنی آشکار در مورد عراق به حال خود آن کشورها زیان داشته است.

‌تخصیص دادن مغزهای در دسترس کشور بین مشاغل اداری و آموزشی، اکنون باید مهمترین مسئلۀ ما در زمینۀ سیاست نیروی انسانی گردد. دستگاه دولتی با پیچیده شدن وظایف خود و با افزایش فشار عمومی برای کارآمدتر کردن خود روبروست. همۀ ملاحظات سیاسی حکم می‌کند که بیشترین تعداد از بهترین استعدادها به خدمت دولت درآیند. هر اداره و مؤسسه دولتی باید در صفوف خود تعداد هر چه بزرگتری از بهترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها داشته باشد.

‌

‌

اگر قرار است کشورهای خلیج فارس برای حفظ استقلال خود و نگهداری منابع این منطقه و تضمین حق همگانی بر استفاده از این منابع متحد شوند؛ اگر قرار است دوران غارت منابع پایان یابد و این دریای بی‌نگهبان بر روی آزمندان بسته شود، ایران مهمترین و اولین کشوری است که باید با آن به تفاهم رسید.

‌