از میان شیخنشینها ابوظبی از همه ثروتمندتر است، بحرین از همه پرجمعیت‌تر است، دوبی از همه وضع استوارتری دارد و قطر استقلال خود را اعلام کرده است. بقیه کوچکند و بر آیندۀ خود ترسان و سخت در بند حفظ برابری که در عمل امکان نخواهد داشت. از این میان ابوظبی با عربستان سعودی مشکلاتی دارد. دوبی با بحرین از یک سو و دوبی و قطر با ابوظبی از سوی دیگر درگیر رقابت‌هایی هستند. ابوظبی دعوی رهبری فدراسیون را در سر می‌پروراند. بحرین نیروی انسانی این رهبری را دارد. و دوبی با دیپلماسی ماهرانه‌ای سرنخها را در دست خود نگهداشته است. قطر ترجیح داده است منتظر نماند و بهرحال به راه خود رود.
در راه فدراسیون / آیندگان ۱۲ خرداد ۱۳۴۹ / داریوش همایون
قرار است ماه آینده روسای امارات نه گانۀ خلیج فارس بار دیگر در باره تشکیل فدراسیونی از میان خود انجمن کنند. کوشش‌های تا کنون ـ بیش از دوسال ـ در این راه به جایی نرسیده است. تا مسئلۀ بحرین به میان بود، مسئولیت را متوجه ایران می‌شمردند که با فدراسیونی به عضویت بحرین موافقت نمی‌نمود. اکنون که مشکل بحرین از پیش پای برداشته شده آشکار گردیده است که اختلافات درونی خود شیخنشینها عامل نیرومندی در ناکام کردن طرح فدراسیون بوده است.
از میان شیخنشینها ابوظبی از همه ثروتمندتر است، بحرین از همه پرجمعیت‌تر است، دوبی از همه وضع استوارتری دارد و قطر استقلال خود را اعلام کرده است. بقیه کوچکند و بر آیندۀ خود ترسان و سخت در بند حفظ برابری که در عمل امکان نخواهد داشت. از این میان ابوظبی با عربستان سعودی مشکلاتی دارد. دوبی با بحرین از یک سو و دوبی و قطر با ابوظبی از سوی دیگر درگیر رقابت‌هایی هستند. ابوظبی دعوی رهبری فدراسیون را در سر می‌پروراند. بحرین نیروی انسانی این رهبری را دارد. و دوبی با دیپلماسی ماهرانه‌ای سرنخها را در دست خود نگهداشته است. قطر ترجیح داده است منتظر نماند و بهرحال به راه خود رود.
کشمکش شیخنشینها گاه جنبه‌های غیرجدی به خود گرفته است. از جمله پیشنهاد ساختن شهری برای مرکز فدراسیون در بحرین این فکر را به سخره گرفته بودند که وقتی چهار شهر دوبی، ابوظبی، منابه (در بحرین) و دوحه (در قطر) هستند چرا باید دهها میلیون لیر مصرف آبادی گوشه‌ای از بیابان کرد که در محل بدان درۀ مرگ می‌گویند؟
این جز جلوه‌ای از ترس متقابل شیخنشینها از برتری یکی از میان خود نیست. در واقع از میان شیخنشینها تنها بحرین است که تقریباً به هر قیمت تشکیل فدراسیون را خواهان است. بحرینی‌ها به هر گذشتی در راه آنچه “فدراسیون واقعی” می‌نامند حاضراند. ترس آنها از همه کمتر است، زیرا می‌دانند که پس از راه افتادن ماشین فدراسیون آنان خواه‌ناخوا فرمان را بدست خواهند گرفت. برتری جمعیت آنها در کمیت و کیفیت، رهبری‌شان را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. اما دیگران هم می‌دانند.
ایران از هنگام به میان آمدن گفتگوی فدراسیون با آن مخالفت اصولی نداشته است. شرط‌هایی که ایران بر مخالفت خود وارد می‌کرد یکی با حل مشکل بحرین از میان رفته است و دیگری با خروج نیروهای انگلیسی از خلیج فارس و کاهش نفوذ انگلستان در این منطقه ـ که خواهد آمد ـ دیر یا زود برطرف خواهد گردید. ایران دیگر مخالفتی با فدراسیون شیوخ ندارد. ولی دلیلی هم در دست نیست که ایران در کار کنفرانس فعالانه مداخله‌ای کند.
این امری نیست که بتواند تحمیل شود. شیخنشینها اگر نتوانند در میان خود به توافقی رسند ناگزیر باید با قدرت‌های منطقه‌ای روابط دو جانبۀ استواری برقرار کنند. بحرین از هم‌اکنون با عربستان سعودی و کویت رشته‌های استوار دوستی درهم بافته است و منتظر هر دستی از ایران است تا با گرمی دل بفشارد. قطر خود را در میان عربستان سعودی و ایران بیش از پیش امن احساس می‌کند. دوبی با ایران از همه نزدیک‌تر است، و امارات کوچکتر نیز می‌توانند از پشتیبانی ایران مطمئن باشند.
گرد آمدن شیخنشینها دست‌اندازی بیگانگان را بر آنها دشوار خواهد کرد. ولی یک فدراسیون ضعیف و دچار اختلافات درونی انگیزۀ نیرومندتری برای مداخلۀ خارجی خواهد بود.
ایران باید حساب‌های خود را بر هر دو امکان تشکیل شدن یا نشدن ـ و در حال حاضر بیشتر نشدن ـ فدراسیون بنا کند. و بهرحال حتی در صورت تشکیل فدراسیون، روابط دو جانبه ایران با شیخنشینها باید هرچه بیشتر استحکام یابد.
