|
|
سازمان
برنامه نو آیندگان 3 تیر
1349 داریوش
همایون پس
از نزدیک به
سه دهه آزمایش
در برنامه‌گزاری
هنوز نمی‌توان
گفت که ایران
دارای اداره و
اقتصاد
برنامه‌ای
است. ما
برنامه‌های
پنجسالۀ خود
را در ترکیب
زندگی
اقتصادی و اجتماعی
خود درهم
نیافته‌ایم. سازمان
برنامه بیشتر
خارج از فضای
اصلی سیاسی ـ
اداری عمل
کرده است و در
مهمترین
تحولات دهۀ
گذشته کمتر
نقشی جز دنبال‌کننده
و ناظر داشته
است. کوشش‌هایی
شد که دستگاه
اداری را در
نظام کلی
برنامه‌گزاری
یکی کنند.
سازمان امور
اداری و قانون
استخدام
کشوری میوۀ
یکی از این
کوشش‌ها بود.
تأسیس دفتر
مرکزی بودجه
در سازمان برنامه
و گشادن دست
برنامه‌ریزان
در تنظیم
بودجۀ کشور
میوۀ کوشش‌های
دیگری. اما
اولی را در
گرداب بی‌پایان
دستگاه اداری
ایران زود آب
از سرگذشت و دومی
را هم ضرورت
سوزان
برآوردن
نیازهای فراخ
از منابع تنگ
به زحمت مجال
بالیدن داده
است. با
اینهمه اگر
فرصتی برای
درهم بافتن
دستگاه اداری
ایران در یک
نظام برنامه‌ای
باشد همانا در
نزدیک کردن
برنامه‌ریزی
و تنظیم بودجه
به یکدیگر
است. مهم نیست
که سازمان
برنامه مسئول تنظیم
بودجه باشد یا
دستگاه دیگری
مسئول هردو.
مهم آنست که
بودجه باید
برنامه را در
خود منعکس کند
و، چنان که تا
کنون کم‌وبیش
بوده است، هر
یک نغمۀ خود
را سر ندهند. اگر
برنامه بیش از
امکانات
بودجه‌ای
باشد پرواز می‌کند،
یا بودجه
پیوسته از
چهارچوب
برنامه بیرون
می‌تازد،
بهایش را کشور
می‌پردازد که
نه می‌تواند
به برنامۀ جامعی
سربلند باشد و
نه به بودجۀ
اندیشیده‌ای.
نفس
قرارداشتن
دفتر بودجۀ
مرکزی در
سازمان
برنامه نیز
کفایت نخواهد
کرد. روابط
بودجه و
برنامه بیش از
قرابت
فیزیکی،
همبستگی
ارگانیک می‌خواهد. امروز
با جدا کردن
وظایف اجرایی
و مالی ازسازمان
برنامه، با
سپردن امور
مالی به خزانه‌داری
کل کشور ـ که
سازمان
برنامه و
وزارت دارایی
را برای
نخستین‌بار
بهم نزدیک می‌گرداند
ـ و با نظارت
مستقیم‌تری
که نخست‌وزیر
بر همۀ این
ارگان‌ها ـ
برنامه‌ریزی،
تنظیم بودجه و
حساب‌ها ـ
اعمال می‌کند،
بیش از هر وقت
دیگری زمان
یکی کردن کار
بودجه و
برنامه‌ریزی
است. هدف‌های
برنامه
پنجساله را از
پیش با
امکانات بودجه‌ای
همآهنگ کردن
بهتر است تا
در عمل از این
و آن طرح
کاستن و وعده‌ها
را پس گرفتن. خطر
چنین برخوردی
با مسئله
البته آنست که
اشتهای سیری‌ناپذیر
هزینه‌های
اداری سهم باز
هم بیشتری از
اعتبارات
عمرانی را، هم
در آن مراحل
نخستین بودجه‌بندی،
ببلعد و
مقاومت در
برابر
درخواست‌های
روزانۀ
دستگاه‌های اجرایی
از این همه
هست بیشتر
گردد. ممکن
است کار
بدانجا که رسد
که بودجه‌بندی
در برنامه‌ریزی
تسلط و اولویت
یابد ـ آنچه
اکنون نیز گاه
و بی‌گاه
عملاً روی می‌دهد.
ولی همۀ این مخاطرات
به روشن بودن
وضع و حدود هر
سازمان و کاستن
از کشمکش‌ها و
تصادم‌ها می‌ارزد.
خاصه
که مقاومت در
برابر خواست
افزایش هزینه‌های
اداری و
برقرار کردن
موازنه‌ای
میان نیازهای
عمرانی و
اداری نیز
ممکن نیست و
در دستگاه
نخست‌وزیری
به تدریج آن
قدرت گردآمده
است که داوری
در میان همۀ
طرف‌های دعوی
باشد و جانب
مصلحت‌های
کلی و عام را
نگهدارد. سالها
ما نیروی
انسانی بزرگی
را با هزینه‌های
گزاف در
سازمان
برنامه نیمه
عاطل گذاشتیم
زیرا ادراک
اصلی ما از
وظایف اصلی
سازمان برنامه
و از جای
برنامه‌ریزی
در اداره و
اقتصاد کشور
درست نبود. در
این سیر دراز
تعدیل و
عقلایی کردن
سیاست‌های
مربوط به
برنامه‌ریزی
اکنون بدانجا
رسیده‌ایم که
می‌توانیم از
این ذخیرۀ
تجربه و
توانایی که در
سازمان
برنامۀ ما گرد
آمده است بهتر
استفاده کنیم
ـ به شرط آن که
این بار ادراک
ما درست باشد. |
دستاوردهای شاهان پهلوی در امتداد تحقق مشروطیت است. پیش از این نیز گفتم مشروطیت سر پرشکوهی بود که پایی برای ایستادن و پیش‌رفتن نداشت. رضاشاه چکمه به پا کرد و پایه‌هایی خلل‌ناپذیر برای مشروطه ایرانی فراهم کرد. یک معنای دیگر از بازگشت به مشروطه ولی معنای اخص‌تری است که معنای بازگشت به قانون مشروطه ایران است. این معنا در تضاد با معنای اول نیست ولی معنای اخص‌تر، سیاسی‌تر و میدانی‌تری است.
جمهوری‌خواهان با انقلاب و چهار دهه کار پیوسته نتوانسته‌اند ریشه پادشاهی خواهی برکنند، ریشه‌ای که اکنون دوباره تنه‌ای تنومند شده و شاخه‌های نو‌اش روئیده و شکوفه‌های تازه بر دمیده. پادشاهی‌خواهی از ایران رخت نبسته و آب بر آبش افزوده می‌شود و آن فکر و نهاد کهن،جوان و برنا می‌گردد.
نخستین کوشش ما حفظ و صیانت هنرهای سنتی و یاستانی ایران و تجدید حیات آنها بود. همچنین توجه بلیغ به شکوفایی فرهنگ و هنر اصیل و نوین ایران معطوف شد. ایجاد کتابخانه‌های متعدد موسسات تحقیقاتی و آموزشی، موزه‌ها، فرهنگسراها برپایی جشنواره‌ها، تشویق نویسندگان و شاعران و هنرمندان، همه براجرای این اصل تکیه داشت و آنقدر روشن است که نیازی به تفصیل در بازگفتن آن نیست.
پیام شاهزاده رضا پهلوی درباره قرارداد ۲۵ ساله با چین
ملت ایران زیر بار قراردادهای خائنانه رژیم منزوی و نامشروع جمهوری اسلامی نمی‌رود
۱ ـ چپ سنتی دارای ایدئولوژی مارکسیستی لنینیستی. این چپ که در امتداد و همراه با چپ جهانی، “راه رشد غیرسرمایه‌داری” را برای رسیدن به سوسیالیسم پذیرفته بود و به همین ترتیب از حکومت آخوند به رهبری خمینی دفاع کرده تا این راه به سوسیالیسم ختم گردد … ۲ـ چپی که با فروپاشی شوروی و بلوک سوسیالیستی سابق از این ایدئولوژی جدا شده اما بشدت محافظه‌کار و حامی اصلاح‌طلبان دینی که خواهان تداوم نظام دینی در ایران‌اند، می‌باشد. رفتار “سیاسی” این چپ عملاً با ارزش‌های مشروطه سکولار در تضاد قرار دارد. … ۳ـ چپی که دموکرات است و هر نوع نظام دینی و ایدئولوژیک را مردود می‌شمارد و در نهایت در تلاش برای استقرار نوع نظام سوسیالیست دموکراتیک در جامعه است.
روایتی که اسلامیست‌ها، چپ‌ها، و بومی‌گرایان از قانون کشف حجاب در عصر رضاشاه ارائه کرده‌اند، مملو از جعل، دروغ و اغراق است. این متن دستورالعمل محمود جم، نخست‌وزیر و وزیر داخله وقت ایران، به فرمانداری‌ها و شهربانی‌ها و سایر ادارات دولتی جهت اجرای قانون کشف حجاب است که حاوی نکات مهمی است و نشان می‌دهد که چقدر در مورد این واقعه تاریخی، چه یاوه‌هایی تحویل مخاطبین داده‌اند. صدالبته در جریان اجرا ممکن است اتفاقات ناگواری هم رخ داده باشد، اما آن اتفاقات احتمالی در راستای رویه دولت وقت نبوده است.
افرادی که به شرح و توضیح و معرفی آثار دکتر طباطبایی همت می‌گذارند، یا نظرات خود را متکی و مستند به آثار ایشان می‌کنند، اندکی در بکارگیری قید «به برداشت من» گشاده‌دست‌تر باشند، که این قید نشانۀ فروتنی نیز هست. از این نظر مورد سخنان امید غیاثی شایستۀ توجه است، که هم بر «نظر» یا برداشت خود تکیه دارد و هم بر اهمیت «دیالکتیک بحث و باز بودن آن» انگشت می‌گذارد. اهمیت این گشاده‌دستی فروتنانه آنست که این افراد، در درجۀ نخست، خط تمایز و تفکیکی میان گفته‌های خود و دیدگاه‌های دکتر طباطبایی می‌کشند. …در عین حال مشوق علاقه‌مندان است که در مواجهه با برداشت‌ها و با پدید آمدن تردیدها و پرسش‌های تازه‌تری، به مراجعه و بازخوانی اصل، روی آورند.
من می‌دانم که این سخنم شاید برای بسیاری از هم‌میهنان ناراحت کننده باشد، ولی آن جنبش تنها در بستر شرایط ویژه پایان دوره قاجار بود که توانست خودش را به جامعه تحمیل کند، من بر روی این تحمیل تاکید می‌کنم،[....] در واقع مشروطه‌خواهان (که تازه اینها هم یک جنبش یکدست و دارای یک اندیشه منسجم نبودند) از خلاء قدرت استفاده کردند و هنگامی که رضاخان آن سالها و رضا شاه سالهای بعد کودتا کرد، از شرایط بوجود آمده حداکثر استفاده را کردند. هدف آنها هم، همانطور که در کتاب حیات یحیی آمده و من هم در آن جستار به آن اشاره کردم، آزادی و دموکراسی نبود، آنها می‌خواستند چهره ایران را نوین کنند و دیدیم که در این زمینه بسیار موفق بودند.
سال نو میلادی فرخنده باد!
نخستین نکته‌ی مهم در باب شاهنامه، برجسته کردن این موضوع است که مسئله فردوسی، ایران است. برهمین اساس است که نولدکه شاهنامه را کتابی می‌دانست که هیچ ملتی نظیر آن را ندارد.
آنچه که با انقلاب اسلامی به ثمر رسید، در گسست با منطق نظام پادشاهی پهلوی بود که شامه تیزی برای پی‌گیری منافع ملی داشت. اما نسل سودازده انقلابی از پشت شیشه کبود ایدئولوژی به جهان می‌نگریست. بیشینه انقلابیون به ایدئولوژی‌هایی پایبند بودند که با دیده تحقیر به مسئله امر ملی و منافع ملی می‌نگریست. اسلام‌گرایان یکان سیاست را امت می‌دانستند، و چپ‌ها آن را طبقه پرولتاریا و محرومان. باری، مفهوم مستضعفان پیوندی بود از دو مفهوم انقلابی آن زمان یعنی امت و پرولتاریا. به خطا گفته‌اند که نظام پادشاهی پهلوی اصلاح‌پذیر نبود. نظام پادشاهی پهلوی اصلاح‌پذیر بود، اما به آنچه که انقلابیون می‌خواستند تغییر‌پذیر نبود. نظام پادشاهی پهلوی نمی‌توانست منافع امت و پرولتاریای جهانی را لحاظ کند، بدون آنکه دست از پی‌گیری منافع ملی بشوید، مگر آنکه از درون دچار استحاله می‌شد. اما با انقلاب اسلامی این دگردیسی ممکن شد، و انقلابیون از این حیث به هدف خود رسیدند.
تقدیم به استاد ارجمند دکتر جواد طباطبایی که به فرخندگی هفتاد و ششمین زادروز خجستۀ ایشان شادیم و آنچه را که در دفاع از ایرانیت خود می‌گوییم، به سپاس آموخته‌هایمان از ایشان است. اگر نابسندگی و کاستی در این دفاع هست، که هست، عذر آن را پیش استاد گرانقدر بریم و پیمان بندیم که از کوشش در آموختن بیشتر از ایشان برای دفاع استوارتر از ایرانی بودن خود، تا زنده‌ایم، دست نشوییم.
این‌بار، در آستانه و آغاز سال دیگری از عمر گرانقدر دکتر جواد طباطبایی، ما بر آن شدیم که بیانِ شادیِ دلِ وامدار و احترامِ سرِ فرودآمده در قدرشناسیِ خدمتِ سترگِ ایشان به ایرانِ ارجمندمان را به کلام دوستی واگذاریم. بگذاریم که این‌بار، به مناسبت سالگردِ این روز فرخنده، فردی از میان نسل‌های جوانترِ ایرانیان، زبانِ ما در یادآوریِ مقامِ بلندِ دکتر طباطبایی شود. بدین مقصود، در بیان شادباش خود، نوشتۀ علیرضا کیانی (ششم آگوست ۲۰۲۰) را برگزیدیم و آن را، با اجازۀ ایشان، به دکتر طباطبایی تقدیم می‌کنیم.
مسئولیت بزرگ سرآمدان سیاسی و فرهنگی پس از رضاشاه (مورد خود او در زمانی که جامعه از دوران بعدی مذهبی‌تر بود، بسیار گویاست) در آن است که به ملاحظات پست و خطاآمیز سیاسی، به دست خود پایگان مذهبی را برکشیدند و در مسابقه‌ای برای بهره‌برداری از مذهب، آن پایگان را سرانجام «طبقه» حکمروا گردانیدند. در این میان گناه روشنفکران زننده‌تر است زیرا خویشکاری روشنفکر جنگیدن با تاریک اندیشی است که فولکلور مذهبی پایگان آخوندی بزرگ‌ترین سرچشمه آن بشمار می‌رود و هشتصد سال هر جنبش روشنگرانه و روشنفکری را در ایران خفه کرده است و مسئول اصلی جدا شدن بخش بزرگی از سرزمین ایران از میهن بوده است (در سنی کشی صفویان و جنگ دوم ایران و روس.) روشنفکرانی که هر چه را از اندیشه کم می‌آوردند با سیاستبازی پر می‌کردند بجای آنکه نقش روشنفکر را برعهده گیرند فرصت طلبانه به عبای آخوند‌ها آویختند و دانشگاهی را که از باززائی و روشنگری غرب به ایران آورده شده بود به حوزه بازگرداندند. ولی بخش بزرگی از مسئولیت روشنفکران به سیاستگرانی باز می‌گردد که نفهمیدند با آخوندبازی و بی‌شهامتی خود چه ماری را در آستین پرورش می‌دهند. روشنفکران هنگامی که با سیاستبازان همراهی کردند آسیب خود را زدند.
