‌

من هر وقت شعر سعدی را به خاطر می‌آورم سعدی را مقدم می‌بینم و هر زمان از غزل و حافظ یاد می‌کنم حافظ را برتر می‌یابم و اگر بخواهم از عوالم قلبی خودم نسبت به این دو رادمرد تعبیری نزدیک به حقیقت بکنم می‌گویم یکی مقام پدر دارد و دیگری مانند استاد است و بر سبیل تشبیه سعدی دریا است و حافظ کوه است. کوه را با دریا از چه رو می‌توان سنجید؟

‌

من شیخ سعدی و خواجه حافظ را از بزرگ‌ترین مردم دنیا و از مفاخر عالم انسانیت می‌شمارم و اگر کسی به آن‌ها توهین کند قلباً می‌رنجم و از او متنفر می‌شوم اما تصدیق می‌کنم که این هر دو بزرگوار شعر سست هم دارند و نیز بسیاری از اشعارشان نکته‌بردار است و اگر کسی بر آن‌ها به قول شیخ دقی بگیرد که حقی گفته باشد به شرط این که پا از دایرة ادب بیرون نگذارد و منکر فضائل آن‌ها نشود و بی‌انصافی نکند به هیچ وجه متغیر نمی‌شوم بلکه امتنان پیدا می‌کنم.

‌

‌

در این که با بدان نباید معارضه به مثل کرد جای تردید نیست و همۀ عقلا و خیرخواهان عالم انسانیت در این باب متفق بوده‌اند آنچه محل اختلاف است این است که چگونه خود و دیگران را از شر بدان محفوظ باید داشت و چگونه باید مردم بد را نیک گردانید آیا باید کشت و انتقام کشید؟ آیا سرزنش و ملامت باید کرد؟ آیا باید دستش را بست که بد نتواند بکند؟ آیا باید نصیحت و تربیتش کرد و به مهربانی او را آرام نمود؟ آیا باید معترض نشد و به خدا گذاشت و…

‌

‌

عشق و علاقه من به ادبیات ایران نه آنست که خود ایرانی هستم بلکه به این سبب است که ادبیات ایران را شایستۀ تعشق می‌دانم. پس ارادتی که به دوستان ادبیات فارسی دارم تنها از جهت توافق و ذوق و سلیقه است و پوشیده نیست که صمیمی‌ترین دوستی‌ها آنست که مبتنی بر اشتراک احساسات و مذاق و مشرب باشد.

‌

مال و ثروت خودبخود نعمت و دولت نیست، نعمت آنست که قوه و قدرت بر تحصیل مال و استفادۀ از آن داشته باشیم و برای مملکت هم فقر واقعی فقر مال نیست، فقر رجال است که موجب بی‌قابلیتی ملت می‌شود و قابلیت ملت جز به وسیلۀ دانایی و هنرمندی نتواند بود، و ملت دانا و هنرمند نمی‌شود مگر این که افراد دانشمند با لیاقت فراوان داشته باشد، بنا براین از جمیع خدماتی که صاحب‌اختیاران مملکت ما در این دوره کرده‌اند آن که بی‌شایبه و شبهه مفید خواهد بود اقداماتی است که در تربیت جوانان وطن کرده و می‌کنند

‌‌

‌

این خطابه را مرحوم محمدعلی فروغی در سال ۱۳۱۵ در فرهنگستان با رعایت مقتضیات زمان ایراد فرموده‌اند. چون متضمن نکاتی است که جویندگان موجبات تأسیس فرهنگستان باید بدان توجه داشته باشند عیناً درج می‌شود. (نقل از نامۀ فرهنگستان ـ شمارۀ اول ـ سال اول)‌‌‌‌ ‌ـ حبیب یغمائی

‌

‌

‌

بسیاری از الفاظ و تعبیرات خارجی که استعمال می‌کنیم در زبان ما معادل دارد و این اندازه هم که تصور می‌شود زبان فارسی فقیر نیست و کسانی که الفاظ خارجی بسیار بکار می‌برند از عجزی است که در زبان فارسی دارند

‌

‌

کسی که می‌خواهد برای معنی اصطلاح بسازد باید آن معنی را بداند و بشناسد … و برای لفظی که در زبان‌های بیگانه برای آن معنی هست معرفت تام داشته باشد و بر زبان فارسی و عربی مسلط باشد … و ذوق سلیم داشته باشد دارای شوق هم باشد که برای پیدا کردن اصطلاح و حسن ادای مطلب به خود زحمت بدهد و اگر این شرایط جمع نباشند البته اصطلاح درست نمی‌شود یا از بی‌همتی همان لفظ بیگانه را بکار می‌برند یا اگر اصطلاحی بسازند نامتناسب و ناشایسته است و اذهان نمی‌پذیرد.

‌

آمیختگی فارسی به عربی از حد معقول تجاوز کرده است به این معنی که شمارۀ لفظ‌های عربی از عدد لفظ‌های فارسی در زبان ما بیشتر شده است و آن لفظ‌ها از همه قسم است یعنی هم از اشیاء مادی و هم از امور معنوی و هم چیزهایی که معادل آن در فارسی نبوده است و هم چیزهایی که معادل آن در فارسی بوده و هست و محل احتیاج نبوده و نیست و از این بدتر آن که الفاظ عربی با صیغه‌ها و قواعد نحو و صرفی و ترکیبات عربی در زبان ما داخل شده و بنا بر این در شیوۀ بیان فارسی تأثیر و تصرف کرده است.

‌