مبادلۀ بازدیدها میان رهبران ایران و پاکستان تازه نیست و به نخستین سال‌های استقلال پاکستان برمی‌گردد که آغاز روابط بسیار دوستانۀ دو کشور نیز بود.
در کنار هم
آیندگان ۱۷ اسفند ۱۳۴۸
داریوش همایون
مبادلۀ بازدیدها میان رهبران ایران و پاکستان تازه نیست و به نخستین سال‌های استقلال پاکستان برمی‌گردد که آغاز روابط بسیار دوستانۀ دو کشور نیز بود. ولی این سفر شاهنشاه به کشوری که بی‌تردید از همۀ کشورهای جهان به ایران نزدیکتر است، اهمیت دیگری دارد. در این سفر مقدر است همۀ تهیه‌های درازی که شاهنشاه در سال‌های متمادی با روشن‌بینی و شکیبایی و جسارت دیده‌اند پا به مرحلۀ عمل بگذارد. پس از این سفر سرنوشت‌های ایران و پاکستان بیش از همیشه به هم پیوسته خواهد شد.
دامنۀ مذاکرات شاهنشاه و ژنرال یحیی‌خان به همۀ زمینه‌های حیاتی منافع دو کشور گسترده است. مناسباتی که در بیش از بیست سال آبدیده شده، خود را در آزمایش زمان نشان داده، جای تردید در استحکام درونی خود نگذاشته است، اکنون می‌رود که نتایج عملی در خور مجاهداتی که در پای آن صرف شده به ظهور رساند. گزارش‌های از چند ماه پیش که پاکستان نفت ایران را چون محصول داخلی تلقی خواهد کرد و ایران در پاکستان پالایشگاه خواهد ساخت و نیازهای نفتی آن کشور را برخواهد آورد، به همراه افزایشی که ناگزیر در مبادلات دو کشور پیدا خواهد شد، اقتصادهای ایران و پاکستان را در راهی خواهد انداخت که بسیار بیش از گذشته مکمل یکدیگر باشند و منابع آنها را برای توسعۀ مشترک تجهیز خواهد کرد.
در زمینه‌های سیاسی و استراتژیک واقعیات کنونی این منطقه و واقعیاتی که تا پایان سال ۱۹۷۱ روی خواهد نمود نظرها و مصالح ایران و پاکستان را بیش از همیشه همانند کرده است. آنها در گوشۀ جنوب غربی آسیا با دورنمای مسئولیت‌های روزافزونی روبرویند که هیچ تعارضی با هم ندارد و بر عکس هر گونه امکان افزایش همکاری را نزدیکتر می‌کند.
در چشم‌انداز سیاست آیندۀ آسیای جنوب غربی منظرۀ یک ایران و پاکستان متحد اطمینان‌بخش‌ترین و در عین حال مسلم‌ترین منظره‌هاست. چنین اتحادی از آغاز سنگ بنای سیاست خارجی شاهنشاه بوده است و موفقیت خود را مرهون گذشت و دوربینی و استواری نظر شاهنشاه و رهبران متعدد پاکستانی است که در تشخیص راه درست آیندۀ کشور خود به خطا نرفتند و امیدهای خود را به رویه و سیاستی بستند که نتایج آن هنوز کاملاً خود را نشان نداده است و آنچه از منافع متقابل داشته جز آغاز متوسطی نبوده است.
ایران و پاکستان به حکم جغرافیا و طبیعت و به حکم تاریخ و فرهنگ مکمل یکدیگر بوده‌اند و هستند و از این پس به حکم سیاست نیز خواهند بود. ایران از طریق پاکستان به شرق راه خواهد یافت که مسیر عمده آینده فعالیت‌های ملی ماست و پاکستان از طریق ایران به غرب مربوط خواهد شد که همچنان وزنۀ بزرگ خود را در امور جهانی حفظ خواهد کرد. و هر دو با هم به دفاع از منافعی برخواهند خاست که باز به حکم جغرافیا و طبیعت بر دوش هر دو آنها گذاشته شده است.
