روزنامه‌نگاری اینترنتی
- سینا سعدی ـ ژورنالیسم در شکل روزنامه‌ای آن به سازمان‌دهی وسیع در عرصه تولید، چاپ و توزیع نیازمند بود. به‌این‌ترتیب به‌غیراز جنبه‌های دیگر در ایجاد شغل و کار در سطح جامعه مؤثر واقع می‌شد و نهادهای مخصوص خود را مانند سندیکا‌ها و… پدید می‌آورد. اما ژورنالیسم اینترنتی تا بدین جا از هر نوع سازمان‌دهی مبراست. تصور می‌کنید حذف این مشاغل از صحنه ژورنالیسم به سود جامعه خواهد بود؟
همایون ـ اینترنت در عرصه نوشتار، انقلابی در حدود اختراع چاپ است و در عرصه گفتار، تکنولوژی تلفن را به نهایتش، تا اینجا می‌رساند. روزنامه‌نگاری اینترنتی یک رسانه تازه است و جای رسانه‌های دیگر را نخواهد گرفت، چنانکه سینما و تلویزیون جای چیزی را نگرفتند. با روزنامه‌نگاری الکترونیک تنها بازار گسترده‌تر می‌شود.
روزنامه‌نگاری سنتی در ایران زیر فشار سیاسی در حال خفه شدن است و در بیرون زیر فشار اقتصادی (هزینه سنگین پخش و کاستی گرفتن خوانندگان). روزنامه‌نگارانی که تازه به این پیشه روی می‌آورند عموماً چاره‌ای جز روی آوردن به این رسانه تازه ندارند.
- سینا سعدی ـ در ژورنالیسم به شکل روزنامه‌ای آن خبرنگاران و افراد حرفه‌ای مطلب می‌نوشتند. ژورنالیسم اینترنتی این امر را از دست خبرنگاران و گزارشگران و آموزش‌دیدگان حرفه‌ای خارج و به‌نوعی همگانی کرده است. هرچند به‌هرحال علاقه‌مندان می‌نویسند اما تا اینجای کار به نظر می‌رسد کار ژورنالیسم اینترنتی می‌تواند به سطحی شدن بکشد و از پرداختن به اعماق دور بماند. نظر شما چیست؟
همایون ـ در اینجا هم مکانیسم بازار کارش را خواهد کرد و روزنامه‌های الکترونیکی سطح بالاتر جای خود را خواهند یافت. اگر به روزنامه‌های هشتاد سال و پنجاه سال پیش بنگریم از سطح پائین حرفه‌ای عمومی به شگفتی خواهیم افتاد. روزنامه‌نگاری الکترونیک شمار بزرگی را به روزنامه‌نگاری می‌آورد و استعدادهای بیشتری شکفته خواهند شد. گذشته از این هر افزایشی را در ارتباطات اجتماعی می‌باید سازنده شمرد، اگرچه کم و کاستی‌هایی، به‌ویژه در آغاز داشته باشد.
- سینا سعدی ـ ژورنالیسم در شکل روزنامه‌ای آن ناگزیر با نوعی مسئولیت‌پذیری همراه بود. اگر به کسی توهین می‌شد حق پاسخگویی داشت و کار می‌توانست به دادگاه هم بکشد. در ژورنالیسم اینترنتی ازیک‌طرف امکان گفتن و نوشتن بیشتر شده است و از طرف دیگر ظاهراً دست کسی به‌جایی بند نیست چون ممکن است شما در آفریقا مطلبی را بنویسید که به کسی در تهران مربوط باشد. پیامدهای این وضع چه خواهد بود؟
همایون ـ این مشکل هست و با دریافتی که بیشتر نویسندگان ما از آزادی مطبوعات دارند بسیار هم جدی است. چاره‌ای جز پاسخگویی ـ اثرش هر چه باشد و در هر جا ممکن باشد ـ نیست. در درازمدت، جامعه ـ روزنامه‌خوانان هستند که روزنامه‌ها را اصلاح خواهند کرد.
- سینا سعدی ـ شما ازجمله کسانی هستید که به سطح روزنامه و زبان روزنامه حساسیت داشته‌اید و این هر دو موجب ارتقاء کار روزنامه‌نویسی در ایران می‌شد. در ژورنالیسم اینترنتی چنین چیزهایی اساساً یا غالباً مطرح نیست. فکر نمی‌کنید این شیوه کار تأثیرات مخربی بر روزنامه‌نگاری ایران بگذارد؟
همایون ـ این روز‌ها در روزنامه‌های چاپی هم‌چنین ملاحظاتی همواره در کار نیست. ولی می‌باید به مرحله بعدی نگریست. پس از انفجار کمی روزنامه‌های الکترونیک نوبت بلوغ و پختگی آن‌ها خواهد رسید. مانند هر رسانه دیگری. مشکل اصلی در پائین بودن سطح عمومی سواد است که در بیرون ایران قابل‌فهم است و در ایران قابل بخشایش نیست.
- سینا سعدی ـ در عرصه ژورنالیسم به شکل روزنامه‌ای، رقابت در کسب و انتشار خبر و به دست آوردن تیراژ مطرح بود و این در جای خود موجب تحرک هر چه بیشتر خبرنگاران، دبیران و سردبیران می‌شد و از نظر مالی هم بنیادهای بزرگ پدید می‌آورد. در ژورنالیسم اینترنتی سرعت انتشار اطلاعات به حدی است که جایی برای رقابت باقی نمی‌گذارد. ضمناً نداشتن تیراژ هم به خاطر نبود هزینه چندان مطرح نیست. این جنبه‌های کار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همایون ـ روزنامه‌های اینترنتی هنوز جنبه بازرگانی ندارند و یا تفننی و یا حزبی هستند. دور نیست زمانی که شمار خوانندگان و میزان آگهی، نقش تعیین‌کننده‌اش را در این رسانه‌ها نیز پیدا کند. از این نظر روزنامه‌های اینترنتی انگلیسی ایرانیان زود‌تر به مرحله بازرگانی خواهند رسید. از نظر حرفه‌ای نیز در بیرون وضع بهتری خواهند یافت.
- سینا سعدی ـ ژورنالیسم روزنامه‌ای و رادیوتلویزیونی نهادهای آموزشی خود را ایجاد کرده بود. این به‌منزله آن است که جامعه به‌منزله حرفه‌ای تخصصی در آن می‌نگریست. فکر می‌کنید ژورنالیسم اینترنتی هم به نهادهای آموزشی خاص خود نیاز دارد؟
همایون ـ اگر هم نیاز داشته باشد وسیله‌اش را ندارد. مانند روزنامه‌های چاپی ایران، این رسانه نیز با آموزش عملی و ضمن کار به توانائی‌های لازم دست خواهد یافت. من اعتقاد چندانی به آموزش مدرسه‌ای روزنامه‌نگاری ندارم. آشنایی با پاره‌ای مقدمات لازم است ولی ذوق و سواد مهم‌تر از همه است. ذوق به معنی قدرت مشاهده و تحلیل و درجه‌ای از حساسیت هنری، و سواد به معنی دانستن فارسی و تسلط بر موضوعات.
- سینا سعدی ـ در نوشتن برای روزنامه چاپی با نوشتن برای روزنامه الکترونیکی چه تفاوت‌هایی می‌بینید؟
همایون ـ روزنامه الکترونیکی بیشتر متکی به مقاله است تا گزارش و خبر. نویسندگانش کمتر از مهارت حرفه‌ای برخوردارند و چون انگیزه مالی ندارند وقت چندانی هم نمی‌گذارند. این مهم‌ترین تفاوت دو نوع روزنامه‌نگاری است و برتری روزنامه چاپی را تثبیت می‌کند. روزنامه‌های الکترونیکی که جنبه خبری نیز دارند بیشتر از روزنامه‌های چاپی می‌گیرند. تا آنجا که بتوان آینده را دید این رسانه تازه همان را با رسانه پیشین خواهد کرد که با کتاب شده است ـ بر دامنه آن خواهد افزود. تلویزیون و اینترنت نه‌تنها کتاب را از میان نبرده‌اند یک انفجار واقعی در صنعت نشر کتاب پدید آورده‌اند. تکنولوژی با خودش مصرف می‌آورد حتا اگر مصرف‌ها را جانشین کند؛ و مصرف همان است که انسان را از دل غار‌ها و نوک درختان به ماه رسانیده است.
- سینا سعدی ـ نهایت اینکه ژورنالیسم اینترنتی فارسی به نظر شما چگونه ژورنالیسمی است؟
همایون ـ دریچه تازه‌ای است که بر جامعه بسته درون و اجتماع پراکنده و بی‌ارتباط بیرون گشوده شده است. آزاد‌ترین نوع روزنامه‌نگاری است که در شرایط دشوار کنونی می‌توانیم داشت. گسترش دامنه خوانندگان آن به این رسانه تازه امکانات بسیج کننده‌ای می‌دهد که از هر نظر به یاری ما خواهد آمد. جلوه‌گاه استعدادهایی است که در اوضاع‌واحوال کنونی صحنه دیگری برای نشان دادن خود ندارند. روزنامه‌نگاران بی‌شماری را پرورش خواهد داد که به غنی کردن روزنامه‌های چاپی کمک خواهند کرد؛ زیرا با همه جلا و درخشش روزنامه الکترونیکی، روزنامه‌ای که در شمار می‌آید همان است که دست خواننده آن را لمس می‌کند و چشمش به سرتاسر آن می‌افتد.
سینا سعدی از بی‌بی‌سی
۱۵ مارس ۲۰۰۴
