ملاحظه امکانات فراوان همکاری سودبخش ایران و هند گوشه‌ای از تصویر را روشن‌تر می‌سازد. بازار پانصد میلیونی هند عملاً می‌تواند هر چه را ما از نفت و محصولات پتروشیمی بتوانیم عرضه داریم جذب کند و صنایع سنگین پیشرفته آن ما را از بسیاری کالاهای سرمایه‌ای که اکنون مستلزم صرف منابع ارزی کشور است بی‌نیاز خواهد کرد.
تعادلی در جهان‌بینی
آیندگان ۲ تیر ۱۳۴۸
داریوش همایون
ایران در هند نه تنها مشترک اصلی فرآورده‌های صنعت بزرگ پتروشیمی خود را یافته افق تازه‌ای نیز بر سیاست کلی خود گشوده است.
با قرارداد همکاری اقتصادی و صنعتی دو کشور به گفته وزیر امورخارجه هند شالوده‌ی بازرگانی و همکاری اقتصادی وسیعی ریخته شده است. ولی اهمیت این قرارداد را به همین جا نباید محدود کرد. تغییر جهتی که بسط مناسبات با هند می‌تواند به سیاست‌های ایران بدهد تعادل بیشتری در جهان‌بینی سیاسی ایران وارد خواهد کرد.
توجه همیشگی ایرانیان به غرب آنها را از امکاناتشان در شرق پیوسته غافل کرده است. اگر تجارت بوده است یا جهانگردی یا نفوذ فرهنگی، ایرانیان همواره در سرزمین‌های غربی خود به جستجوی آن برآمده‌اند. در طول تاریخ چشمان آنان به غرب دوخته شد با مخاطراتی که از آن سو برمی‌آمد و نیز با جاذبه‌های مادی و معنویش دنیای شرقی دست کم گرفته شد و فراموش ماند. از قرن شانزدهم این فراگرد با برتری قطعی اروپا و تغییر جهت راه‌های تجارتی پیوسته تندتر شد و در روزگار ما تعادل را از تفکر و جهان‌بینی ما گرفته است.
در این دنیای شرق ما، در این اثنا قدرت‌های بزرگ برخاسته‌اند. ژاپن و چین و هند؛ و قدرت‌های کوچکتری مانند اندونزی و تایلند و مالزی و دیگران. آنها می‌توانند از ما بسیار بگیرند و به ما بسیار برسانند. چه در مبادلات فرهنگی و چه بازرگانی زمینه‌های فراوان میان ما هست، چنان که در گذشته‌های دورتری بود و به رونق فرهنگ‌ها و زندگی‌‌های ما و آنان کمک کرد.
متکی شدن قسمتی از تجارت ایران و هند را به یکدیگر از آن جهت باید به فال نیک گرفت که هند آن وزنه لازم را چه در چشم ایرانیان و چه در حساب‌های اقتصادی آنان دارد که تغییر جهتی قطعی را سبب شود و به سیاست و بازرگانی ایران وجهه شرقی ضروری و طبیعی آن را ببخشد.
در همین نخستین قدم، ملاحظه امکانات فراوان همکاری سودبخش ایران و هند گوشه‌ای از تصویر را روشن‌تر می‌سازد. بازار پانصد میلیونی هند عملاً می‌تواند هر چه را ما از نفت و محصولات پتروشیمی بتوانیم عرضه داریم جذب کند و صنایع سنگین پیشرفته آن ما را از بسیاری کالاهای سرمایه‌ای که اکنون مستلزم صرف منابع ارزی کشور است بی‌نیاز خواهد کرد. ایران می‌تواند راه گذر صادرات و واردات هند باشد و هند می‌تواند ایران را در بسط صنایع فلزی و همچنین روستائی خود یاری دهد.
با شرکت هند می‌توان روابط همکاری نزدیک‌تری با کشورهائی چون افغانستان برقرار کرد. در زمینه‌ی همکاری منطقه‌ای وسیع‌تری از آن چه ایران و ترکیه و پاکستان در پی آنند نظرهای ایران و هند با هم نزدیک است. هندی‌ها چندان علاقه‌ای به ترتیبات رسمی از قبیل آن چه در همکاری عمران منطقه‌ای است یا شوروی به تازگی پیشنهاد کرده ندارند ولی از گسترش این گونه روابط پشتیبانی می‌کنند. ایران هم چنان که در یکی از مصاحبه‌های شاهنشاه آمده در را به روی همه کشورهای منطقه بازگذاشته است.
عمده آنست که ایران در شرق منافع بزرگ و روزافزونی می‌یابد و از دلبستگی و بستگی بیش از حد خود به غرب می‌کاهد. کوشش‌های ایران در این عرصه تازه هم اکنون ثمراتی به بار آورده که با مجاهدات دراز چند ساله در سرزمین‌های همسایه غربی قابل قیاس نیست.
