پیشگفتار
مجموعه گردآمده در این دفتر شامل پنجاه و یک گفتگو، یعنی همه گفتگوهای من، با داریوش همایون است که نخستین آن حدود دو دهه پیش یک مصاحبه حضوری بود که همچون نخستین سنگِ بنای یک همکاری پیگیر گذاشته شد و تا آخرین روزهای زندگی وی بدون توقف ادامه یافت.
در ادامه انتشار آثار داریوش همایون به وسیله‌ی نشر تلاش قرار بود این گفتگوها، همراه با گفتگوهای دیگران با وی، در یک جلد منتشر گردد. پیرو نظر ایشان ـ انتشار سالی یک اثرـ بلافاصله پس از چاپ پنجمین کتاب، مجموعه سخنرانی‌ها زیرعنوان مشروطه نوین نوآوری‌ها و پیکارها، کار تنظیم اثر ششم را آغاز کردیم. پس از گردآوری گفتگوهای پراکنده‌ی گفتاری و نوشتاری در رسانه‌های گوناگون و تنظیم و فراهم ساختن مقدمات چاپ، آنها را برای «گلچین» و سپس نوشتن پیشگفتار و تعیین عنوان کتاب به دست آقای همایون سپردیم. و خود شادمان منتظر دریافت نسخه‌ی نهائی و ارسال آن به چاپخانه شدیم؛ شادمانی از اثری که آفریده می‌شود، تأثیر خود را بر پالایش روان فرهنگی و فکری خوانندگان امروز و فردای ایران می‌گذارد، راه پیش‌تر رفتن را گشوده و هموارتر می‌کند و سپس در گنجینه تاریخ فرهنگی میهنمان جای می‌گیرد و به سهم خود به آنچه در این ظرف هزاران ساله آمده است می‌افزاید و ماندگار می‌شود.
با درگذشت داریوش همایون، در نیمه راهِ انتشار مجموعه گفتگوهای وی، روزی رسید که ما همواره
از آن تشویشی در دل داشتیم، این که کار گردآوری و انتشار مجموعه آثار داریوش همایون زیر نظر وی هنوز به سرانجام قطعی نرسیده باشد و ایشان دیگر در میان ما نباشند.
برای ما عهدی که بسته بودیم ناگسستنی بود و توقف کار ناشدنی. آنچه می‌ماند، دشواری بر عهده گرفتن سهم ایشان در انتشار آثار بود که جسارتی می‌خواست. پایبندی به اصل امانتداری، کار «گلچین» مصاحبه‌ها از سوی ما را منتفی می‌کرد. از همین رو گفتگوهائی را که احتمالاً بدست ایشان به یک جلد می‌رسید، به مجموعه‌ای چند جلدی بدل نمود و ناگزیر تقسیم‌بندئی را لازم می‌ساخت. برآن شدیم نخستین جلد این کتاب را به مجموعه گفتگوهای من اختصاص دهیم و جلدهای بعدی را به گفتگوهای دیگران.
و اما برای گزینش عنوان کتاب و نوشتن پیشگفتار، که کلید گشودن و راهیابی به روحی است که بر اثر سایه افکنده، در نبود داریوش همایون صاحب اصلی کتاب، مناسب‌ترین راه را بازگشت و بیان آن روان ناآرام و نفس برانگیخته‌ی بیست ساله‌ای دانستیم که قطره قطره با ریختن خود در کام پرسش‌های خویش در برابر پاسخگوی فرزانه، سهمی در برافراشتن بنای این اثر داشته است.
با علم به این که در گزینش عنوان و نوشتن پیشگفتار بر اثری که در اصل حاصل کار و همکاری دراز مدت است و سهم پاسخگو و پرسشگر را در برآمدنش نمی‌توان نادیده‌گرفت؛ و همین دست نگارنده را در ارائه آزادانه این پیشگفتار به مثابه کلید ورود به کُنه افکار خویش می‌بندد، به رغم این و با همه‌ی قید و بندها، پرسشگر این گفتگوها و نگارنده‌ی این پیشگفتار نتوانسته است به این اثر به عنوان بازگو کننده‌ی یک تجربه فردی دراز دامن ننگرد؛ تجربه فردی خود و همسرش، علی کشگر ـ چه در ژرفا و چه در گستره‌ی زندگی اجتماعی و حتا شخصی خویش ـ در روبرو شدن با مهمترین پرسش زندگی اجتماعی خود، پرسشی که هر چند بی‌تردید امروز، پس از تجربه شکست بزرگ جامعه ایرانی، دیگر از محدوده دلمشغولی دو تن بسیار فراتر رفته و دل‌های فراوانی را به خود مشغول داشته است، اما شاید بتوان ادعا نمود، کمتر کسانی همچون این دو زندگی در گلاویز شدن با آن پرسش و تلاش برای یافتن پاسخ، جنبه‌های دیگر یک زندگی «عادی» را از دست داده‌اند. این که؛ چگونه انسان‌هائی می‌توانند، با پاک‌ترین انگیزه‌ها، با شورانگیزترین آرمان‌های انسانی و به نام بیشترین دلبستگی به خدمت به سرزمین و مردمان خود، هم مسلک و همگام بدترین بی‌راهه‌های نگونبختی شوند؟
روبرو شدن با این پرسش، در عین حال، از بخت بلند این دو زندگانی بوده است و شادمانی و نیکبختی فراهم شدن امکان انداختن نگاهی به ژرفا و در اجزای آن و درس‌هائی که می‌شد از آن گرفت، در گام نخست، وامدار آشنائی سرنوشت‌وار خود با داریوش همایون پاسخگوی فرزانه‌ی پرسش‌ها.
آن چه در گذر این پاسخ‌ها رخ می نماید، نه دست کم گرفتن دلبستگی به ملت و مملکت و نه کنار گذاشتن آرمان‌های پاک و نه به خاموشی کشاندن انگیزه‌های شورانگیز انسانی، بلکه سلسله‌ای از درس‌ها، الزامات و اصول دخالت در حوزه‌‌ی عمومی و مشارکت در سیاست و بکار بستن آنها در عمل است. و بزرگترین درس این که: عمل، به معنای سیاستگری روزانه در هر سطحی، از جمله حتا در بی‌عملی، به سهم خود مسئولیت‌آور است. سیاست که میدان عمل است، با همه‌ی پیوند ناگسستنی و بستگی که با آرمان و غایت و دستگاه فکری و نگرش فلسفی دارد، اما سنجش مسئولیت آن، در بند نیک و بد پیامدها و تأثیرهاست. آنجا که آرمان و غایت و جهان‌بینی در توجیه بدترین نتیجه‌ها در عمل، به کار آیند، بی‌تردید پای پاک کردن دامن از ناپاکی‌های دامنگیراست که خود نشانه‌ی بی‌مسئولیتی است.
پنجاه یک گفتگوی گرد آمده در این اثر که نخستین کتاب از انتشارات «بنیاد داریوش همایون ـ برای مطالعات مشروطه‌خواهی» است و عنوان «در جستجوی پاسخ» را برخود دارد، درشش بخش ارائه شده است. تقسیم‌بندی بخش‌ها و گزینش عنوان‌ها برخاسته از برجسته‌ترین موضوع مورد بحث و بررسی در هر بخش است که نه تنها به مثابه حلقه‌ای گفتگوهای آن بخش را به یکدیگر مرتبط می‌سازد، بلکه هر گفتگو زمینه‌‌ایست برای گشایش زاویه‌ای تازه و نگاهی عمیق‌تر بر آن موضوع. موضوعات صیقل خورده در بخش‌ها نیز در کنار هم و در پیوند با یکدیگر مکان بروز مجموعه‌ی پیوسته و یکدستی‌ست از اندیشه‌های داریوش همایون. نظام فکری که بر پایه حفظ ایران و مهر به مردمان آن و در دلمشغولی توقف‌ناپذیر در بهکرد سیاست و روزگار آنان خود را ساخت، قوام داد و تا آخرین لحظه زندگی از پای ننشست؛ آخرین لحظه‌ای که اکنون سالی از آن گذشته است و این کتاب به یاد زنده آن زندگانی تقدیم می‌شود.
فرخنده مدرس ژانویه ۲۰۱۲
