عراقی‌ها ممکن است تا مدتها به خود نیایند و از مذاکره و دادن ترتیبات تازه و منصفانه‌تری برای اداره‌ی شط العرب سر باز زنند. ولی مخالفت آنها با اعمال حاکمیت روزافزون ایران در شط العرب از حدود اعتراضات و از همکاری نشان ندادن فراتر نخواهد رفت.
امر واقع شده
داریوش همایون
آیندگان ۵شنبه ۴ اردیبهشت ۱۳۴۸
با هر کشتی که زیر سایه درفش ایران از شط العرب می‌گذرد ابطال قرارداد ۱۳۱۶ بیشتر به صورت “امر واقع شده” درمی‌آید. شک نیست که مبارزه پایان نیافته است و مرحله دشوارتر آن را هنوز باید انتظار کشید. آن هنگامی است که کشتی‌هائی با ناخدایان غیر ایرانی و در نتیجه نیازمند به راهنمایانی برای گذشتن از رود.
با این همه الگوی حوادث آینده کم‌وبیش روشن شده است. ایران این بار مانند گذشته قصد ندارد مبارزه را نیمه کاره رها کند. از آنجا که صادرات حیاتی نفت دیگر مانند گذشته به شط العرب وابستگی ندارد و بازرگانی دریائی ایران نیز اتکای بی‌چون و چرای گذشته را به خرمشهر از دست داده است ـ هم به سبب بسته بودن کانال سوئز و هم بر اثر گسترش تسهیلات بندری در بندر عباس و بوشهر ـ دست عراقی‌ها این بار بسیار ضعیف‌تر است.
حتی اگر ایران تا مدتی نتواند کشتی‌های به مقصد خود را به آسودگی به خرمشهر برساند یا ناگزیر به کاهش حمل و نقل دریائی خود در شط العرب تن در دهد، اثر آن بر اقتصاد ایران چندان قابل ملاحظه نخواهد بود. گذشته از این که در شرایط کنونی، هم توانائی ایران در به دست گرفتن کشتیرانی خود در شط العرب بیشتر شده است و هم عراقی‌ها دلایل افزونتری از گذشته برای خودداری و مراعات جوانب احتیاط دارند.
عراقی‌ها ممکن است تا مدتها به خود نیایند و از مذاکره و دادن ترتیبات تازه و منصفانه‌تری برای اداره‌ی شط العرب سر باز زنند. ولی مخالفت آنها با اعمال حاکمیت روزافزون ایران در شط العرب از حدود اعتراضات و از همکاری نشان ندادن فراتر نخواهد رفت. نفس آمادگی قابل توجه نیروهای ایران و پراکندگی و ناتوانی بیش از همیشه نیروهای عراقی هیچ امکان معقولی برای شروع یک ماجرای نظامی و به اصطلاح معاون نخست وزیر عراق “گشودن جبهه” از جانب آن کشور نمی‌گذارد. در موازنه کنونی نیروها هر تعرضی به واحدهای ایرانی به نابودی طرف مقابل خواهد انجامید.
در هفته‌ها و شاید ماه‌هائی که بدین ترتیب در پیش است یک آمیخته قدرت و نرمی، و عزم استوار و حسن‌نیت از جانب ایران بیش از هر عاملی به حل مسئله کمک خواهد کرد. اگر برای رهبران عراقی جای تردید نماند که وضع به گذشته بازنخواهد گشت و ایران گامی به پس نخواهد گذاشت و اگر در عین حال راه مذاکره هموراه بر روی عراق گشاده بماند ـ چنان که تا کنون مانده است ـ و سودمندی همکاری‌های آینده‌ی دو کشور به مسئولان کارها در بغداد بازشناسانده شود، انگیزه‌ی کافی فراهم خواهد گردید تا مگر مقامات حکومتی عراق از بی‌حرکتی همیشگی بدر آیند و یکبار و برای همیشه تصمیمی در جهت منافع واقعی کشور خود بگیرند.
عراق در صورت کنونی خود و با روحیه‌ای که نه گذشت می‌پذیرد و نه انصاف می‌شناسد و نه حتی واقعیات قدرت را، نیاز به یک ارزیابی مجدد در شیوه‌ها و هدف‌های ملی خود دارد. در سیاست‌های داخلی و خارجی عراق در هر جا می‌توان به ضعف‌های خطرناکی برخورد که آینده‌ی آن کشور را تیره جلوه می دهد. ایران بر راه خود می‌رود و مسائل عراق اموری مربوط به خود آن کشور است. ولی عراقی‌ها، اگر زمانی بخواهند شروع کنند، ایران را آماده همکاری خواهند یافت.
