از دو روز پیش که خبر درگذشت آقای محمود خوشنام را شنیدم، بسیار منقلب شده ام. در این سالهای اخیر انسانهایی را در عرصه ی فرهنگ و هنر ایران از دست داده ایم که جایگزین ناپذیرند. آقای خوشنام یکی از آنها بود. هر چند که مرگ در انتظار همه هست و بالا رفتن سن و بیماری، بتدریج افراد متعلق به نسلهای گذشته را یکی یکی از ما می گیرند، اما مرگ هر اهل فرهنگ و هنر برجسته ی تبعیدی در این روزگار، نشانه ی روزها و سالهای مورد بی مهری و بی اعتنایی قرار گرفتن، در جای خود نبودن، فراموش شدن تلاشهای بیدریغ و تاثیرگذاریهای سالیان بر عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری است.

از دو روز پیش که خبر درگذشت آقای محمود خوشنام را شنیدم، بسیار منقلب شده ام. در این سالهای اخیر انسانهایی را در عرصه ی فرهنگ و هنر ایران از دست داده ایم که جایگزین ناپذیرند. آقای خوشنام یکی از آنها بود. هر چند که مرگ در انتظار همه هست و بالا رفتن سن و بیماری، بتدریج افراد متعلق به نسلهای گذشته را یکی یکی از ما می گیرند، اما مرگ هر اهل فرهنگ و هنر برجسته ی تبعیدی در این روزگار، نشانه ی روزها و سالهای مورد بی مهری و بی اعتنایی قرار گرفتن، در جای خود نبودن، فراموش شدن تلاشهای بیدریغ و تاثیرگذاریهای سالیان بر عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری است.

محمود خوشنام متولد سال ۱۳۱۴ در تهران و پژوهشگر و کارشناس موسیقی ایرانی بود. او پیش از انقلاب سردبیر ماهنامه رودکی (نشریه‌ای در زمینهٔ موسیقی، هنر و ادبیات) و مدتی نیز سردبیر مجله موسیقی بود. خوشنام صدها مقاله پژوهشی در زمینه موسیقی ایرانی به‌ ویژه موسیقی سنتی ایرانی به چاپ رسانده‌است. او پیش از انقلاب مدتی رئیس بخش روابط عمومی تالار رودکی بود. پس از مهاجرت به اروپا، خوشنام به همکاری با دویچه وله و رادیو بی‌بی‌سی فارسی، رادیو آزادی و رادیو زمانه پرداخت و مقالات و نقدهای ادبی و هنری بسیاری را در نشریات گوناگون از جمله در نیمروز، کیهان لندن، ایرانشناسی، ایران‌نامه و تلاش به چاپ رساند.

آقای خوشنام نقش مهمی در معرفی و نقد آثار هنری و فرهنگی تولید شده در تبعید داشت و فعالیتهای فرهنگی خود را حتی در دوران بیماری نیز متوقف نکرد.

بخشهایی مطلبی را که در سال ۲۰۱۸ برای مراسم بزرگداشت آقای خوشنام در فرانکفورت نوشته بودم را در ادامه ای این متن می آورم.

درگذشت آقای خوشنام را از سوی خودم و همکارانم در گروه تئاتر دریچه به همسر و همراه و همکار نزدیک او خانم الهه خوشنام و به دخترانشان و همچنین به دوستداران ایشان و اهالی فرهنگ تسلیت می گویم. همکارانم و من خود را در این غم بزرگ شریک می دانیم.

نیلوفر بیضایی

۱۶ مارچ ۲۰۲۱

‌ـــــــــــــــــــ ‌

مطلب من برای مراسم بزرگداشت محمود خوشنام در فرانکفورت که در سال ۲۰۱۸ برگزار شد:

آقای محمود خوشنام عزیز، الهه خانم خوشنام گرامی، خانمها، آقایان،

بسیار متاسفم که امکان حضور در این بزرگداشت ارزشمند را ندارم. جای چنین برنامه ای در تجلیل از آقای محمود خوشنام و یک عمر فعالیت مطبوعاتی و فرهنگی ایشان، براستی خالی بود و من بسیار خوشحالم که دوستداران ایشان، همت به برگزاری این برنامه کرده اند.

محمود خوشنام کیست و اهمیت حضورش در آسمان فرهنگ و هنر ایران در کجاست؟ این پرسشی ست که بسیاری از کسان که آثار او را می شناسند، برایش پاسخ روشنی دارد. اما باز مایلم از زوایه ی نگاه خودم پاسخی به آن بدهم.

آشنایی من با آقای خوشنام بازمی گردد به دهه ی نود میلادی و به دورانی که ایشان در کیهان لندن ستونی را از آن خود کرده بود و در آن با نام مستعار “آوازه” نقد و گزارش هنری می نوشت. بیشترین نقدها به کارهای نمایشی ام را ایشان نوشته اند و از نگاه منصفانه شان به اثر و توانایی ایشان در برجسته کردن نقاط ضعف و قوت آثارم همواره آموخته ام. ضمن اینکه ایشان شاید جزو معدود کسانی باشند که تقریبا تمام آثار نمایشی من را دیده و دنبال کرده اند. دیدارهای بعدی و از نزدیک ما در فستیوال تئاتر کلن و آشنایی نزدیکتر با ایشان در همان زمان کنجکاوی من را برانگیخت که کارنامه ی پربار کاری محمود خوشنام را که نامش همیشه برایم آشنا بود، دنبال کنم.

از ماهنامه ی رودکی تا نقدها و مقالات پژوهشی بیشمار آقای خوشنام در زمینه ی موسیقی و همچنین فعالیتهای بی وقفه ی ایشان در حیطه ی روزنامه نگاری، حتما دوستان سخنران این مجلس سخن خواهند گفت.

من در اینجا به سه نکته ی از نظر خودم مهم خواهم پرداخت.

اول اینکه محمود خوشنام علیرغم دانش و شناخت عمیقش به موسیقی ایرانی وغربی، بخوبی و بسیار زود دریافته که شاخه های هنری گوناگون با یکدیگر در ارتباطند و از یکدیگر تاثیر می پذیرند. همین نگاه مدرن او باعث شده تا او نه بسان یک منتقد تک بعدی، بلکه به عنوان یک منتقد هنری به شاخه های دیگر هنری مانند ادبیات و تئاتر نیز توجه نشان بدهد و دانش کسب کند و بنویسد و عمیق و از سر آگاهی بنویسد. دانش آقای خوشنام محدود به آوردن نقل قول از این و آن نیست، بلکه نتیجه ی تعمیق و شناخت و پژوهش ژرف در عرصه های هنری است. در این سالهای آوارگی و تبعید ما، او شاید تنها کسی باشد که با نگاه منقدانه ی خود به هنر ایرانی و دنبال کردن آثار هنری، سهمی اساسی در تثبیت هنر ایرانی در تبعید ادا کرده است.

نکته ی دوم و مهم اینکه محمود خوشنام همواره چه در زمینه ی هنر موسیقی و چه در شاخه های هنری دیگر، توجه ویژه ای به آثار زنان داشته است. این توجه آقای خوشنام محدود به امروز و به تبعیت مد روز نبوده و نیست، بلکه از شناخت و درک موانع و مشکلات چند برابر زنان هنرمند در طول تاریخ معاصر ما نسبت به مردان و در نتیجه از اهمیت چگونگی گذشتن آنها از موانع و توجه به سهم مهم آنها در نگاه داشتن و بارور کردن عرصه ی هنر ایران سرچشمه می گیرد.

نکته ی سوم و شاید مهمترین نکته شخصیت فرهیخته ی محمود خوشنام است که زندگی و هستی او او را با هنر و با فرهنگ پیوند زده است. او با حضورش در هر جمع هنری، همواره مانند پلی عمل کرده برای نزدیکی هنرمندان و هنرها به یکدیگر و همچنین برای نزدیکی مردم به هنر و فرهنگ و برای درک متقابل علیرغم تفاوتها و اختلاف نظرها.

پیگری مجدانه ی همین سالیان آقای خوشنام در برگزاری شبهای موسیقی و ادبیات در شهرهای بن و کلن نشان می دهد که او در هر شرایطی و با وجود هر محدودیتی، نه تنها ارتباط خود را با فرهنگ و هنر ایران حفظ کرده است، بلکه عاملی نیز بوده و هست برای حفظ این ارتباط از سوی مردم و مخاطبین.

ارتباط آقای خوشنام با همسر روزنامه نگارشان خانم الهه خوشنام اگر در روزگاری دور و به قول الهه خانم ، یک نوع ارتباط معلم و شاگردی بوده، به مرور زمان تبدیل شده به ارتباط همراه با احترام دو روزنامه نگار مستقل و برجسته که جدا از رابطه ی خانوادگی، هر یک به راه مستقل خود در عرصه ی فرهنگ و هنر ادامه داده اند.

در مورد محمود خوشنام و اهمیت حضور او در آسمان فرهنگ و هنر ایران حرفهای بسیاری برای گفتن هست که امیدوارم سخنرانان دیگر این مجلس به آنها اشاره کنند. برای اینکه وقت محدود این مجلس را بیش از این نگیرم، سخنم را با جمله ای خطاب به آقای خوشنام به پایان می برم:

“آقای خوشنام عزیز، از شما برای یک عمر فعالیت فرهنگی و هنری ممنونم. از شما بسیار آموخته ام و همچنان می آموزم. امیدوارم همیشه باشید و سایه تان بر سر فرهنگ و هنر ایران گسترده باشد.”

با مهر و با احترام فراوان

نیلوفر بیضایی

شنبه ۱۹ مای ۲۰۱۸

 ــــــــــــــــ

نقل از سامانه فیس بوک نیلوفر بیضایی: Niloofar Beyzaie | Facebook