‌ دولت شوروی در این موقع انجام این امر ــ ورود نیروی نظامی تکمیلی به استان‌های شمالی ایران ــ را صلاح نمی‌داند و باید در نظر گرفت که چنانچه نیروی تازه علاوه بر ارتش منظم ایرانی و ژاندارم که در نواحی مزبور می‌باشند وارد شود، آنگاه این عمل باعث اغتشاشات و خونریزی در استان‌های شمالی ایران خواهد گردید و به این مناسبت دولت شوروی هم ناگزیر خواهد بود که به منظور حفاظت نظم و تأمین امنیت برای پادگان شوروی، نیروی تکمیلی خود را به ایران وارد نماید و چون دولت شوروی به ورود نیروی تکمیلی خود به ایران مایل نیست، به این لحاظ ورود نیروی تکمیلی ایران را به استان‌های شمالی ایران در این موقع صلاح نمی‌داند.

‌  ‌

متن یادداشت دولت شوروی

یادداشت شماره (۵۲۶) مورخ ۲۶ نوامبر ۱۹۴۵ سفارت شوروی که ساعت ده و نیم روز پنجم آذر ۱۳۲۴ به دفتر ادارهٔ دویم سیاسی وزارت امورخارجه تسلیم شد:

سفارت کبرای دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی با اظهار تعارفات خود به‌وزارت امورخارجه ایران، در پاسخ یادداشت شماره (۵۳۷) مورخ نوامبر ۱۹۴۵ افتخار دارد مطالب زیر را اطلاع بدهد: اظهار وزارت امورخارجه در این که مأمورین شوروی در امور داخلی ایران دخالت می‌نمایند صورت عمل پیدا نکرده و با حقیقت امر وفق نمی‌دهد.

همچنین موضوع مساعدت مقامات شوروی به کُردها نسبت به فعالیت‌های سیاسی کُردها در آن نواحی، بکلی بی‌اساس است و مخصوصاً مقامات شوروی هیچ‌گونه رابطه با فعالیت‌های روسای کُردها مقمین آستان ۴ (مهاباد) نداشته‌اند و نیز در امر عبور ملامصطفی بارزان از خاک عراق به‌ایران که در یادداشت وزارت امورخارجه به‌آن اشاره شد هیچ‌گونه دخالتی ننموده‌اند.

به سفارت کبرای شوروی بدون تردید معلوم است که نمایندگان شوروی تقاضای آزاد نمودن احدی را که از طرف ژاندارم‌ها در قلی کندی بازداشت شده و در یادداشت وزارت امورخارجه اشاره شده است، ننموده‌اند و همچنین موضوع بازداشت مستحفظین نظامی ایرانی که در تبریز به طرف بنای زندان می‌رفتند از طرف مقامات شوروی وقوع نیافته است.

تائید به این که مقامات شوروی از رفت و آمد اتباع ایران در استان‌های شمالی ممانعت می‌نمایند با حقیقت امر وفق نمی‌کند. بدیهی است که ترتیب صدور جواز موقع رفت و آمد به نقاط شمالی ایران که نیروی شوروی دران نقاط توقف دارند، مربوط به افراد کشورهای ثالثی می‌باشد.

تائید یادداشت وزارت امورخارجه راجع به این که مأمورین شوروی در زندگانی اقتصادی استان‌های شمالی مداخله می‌نمایند بی‌اساس می‌باشد. از طرف دیگر واضح است که دولت شوروی طبق وظیفه دوستی خود در ماه مه ۱۹۴۳ در سخت‌ترین مواقع، حتی برای دولت شوروی، ۲۵ هزار تن گندم برای اهالی پایتخت ایران ـ تهران، به ایران مساعدت کرد.

تشکیلات بازرگانی شوروی با وارد نمودن کالاهای دیگر خود وضعیت بخش کالا را برای اهالی ایران در موقع بهبودی بخشید.

بدیهی است که از نبودن استاندارها و سایر کارمندان دولتی در استان‌های شمالی مسئولیتی متوجه دولت شوروی نمی‌شود.

اما آن چه مربوط به عزیمت این کارمندان به محل مأموریت است در این خصوص تشکیلات حمل و نقل شوروی همواره با دولت ایران مساعدت نموده است. حتی چند روز پیش سفارت شوروی در تهیه هواپیما برای عزیمت آقای بیات استاندار تبریز مساعدت خود را ابراز داشته است.

وزارت امورخارجه بدون نظر عمیقانه موضوع حفاظت مرزهای ایران و ترکیه را مطرح می‌نماید.

مقامات مربوطه ایران کراراً به اطلاع مأمورین شوروی رسانده‌اند که استقرار پاسگاه‌های مرزی در مرز ایران و ترکیه برای مقامات مزبور اشکال فوق‌العاده دارد و در مواقع خود از حفاظت این مرز با وجود اصرار و پیشنهاد مکرر مأمورین شوروی در این خصوص، استنکاف ورزیده‌اند. با این وضعیت اعتراضات وزارت امورخارجه را راجع به نبودن پاسگاه‌های ژاندارم در مرز ایران و ترکیه نمی‌توان صحیح تلقی نمود. اظهار مبنی بر این که گویا مقامات شوروی در امور قضایی ایران دخالت نموده و مانع از اجرای کیفرقانونی نسبت به اتباع ایران بوده‌اند نظریه بی اساس و مخالف بودن آن با حقیقت امر باعث تعجب می گردد و از طرفی هم نمی‌توان از نظر دور داشت که مأمورین محلی ایرانی کراراً در موضوع پیدا کردن عناصر تبهکار موانعی به وجود آورده و قضات محلی نیز مکرر آنان را تبرعه کرده و با این که برعلیه افراد مخالف نظم و آسایش، در نواحی محل اقامت نیروی شوروی و مرتکبین سرقت اموال نظامی شوروی و حتی قاتلین افراد مأمورین نظامی شوروی عمداً احکام خفیفی صادر می‌نمودند، با وجود این مأمورین نظامی شوروی روش دخالت در جریان قضایی ایران را پیش نگرفته و منافع اتباع و مؤسسات شوروی را طبق قوانین جاریه ایران خواستار بودند و مسلم است که مأمورین شوروی نمی‌توانستند از جریان بازجوئی و طرز دادرسی که به وسیله مأمورین ایرانی نسبت به ایرانیانی که مرتکب تبهکاری‌های مهم برعلیه پاره‌ای از مأمورین شوروی و نظامیان آن شده بودند صرف نظر نمایند، معذلک این امر را به هیچ وجه نمی‌توان دخالت در امور دادرسی (قضایی) ایران تلقی نمود.

در یادداشت وزارت امورخارجه راجع به فعالیت پاره‌ای از دستجات سیاسی ایرانی در استان‌های شمالی ایران، از جمله راجع به حوادثی که در میانه و مراغه رخ داده اشعار شده است و یادداشت مزبور آن‌ها را به حزب دمکرات آذربایجان ایران نسبت می‌دهد، اطلاعاتی که سفارت شوروی در دست دارد مسائل مزبوره را که در یادداشت بالا درج شده تائید نمی‌نماید.

در هر حال حوادث استان‌های شمالی ایران که فعالیت احزاب سیاسی بستگی دارد، محققاً از مسائل داخلی ایران است. مأمورین شوروی و مقامات نظامی آن در زندگی سیاسی داخلی استان‌های شمالی دخالت ننموده و نمی‌نمایند.

لذا سفارت شوروی اهتمامی را که در انتقال مسئولیت وقوع این حوادث از مقامات ایرانی به مأمورین شوروی که به هیچ وجه در این حوادث دخالتی ندارند بعمل می‌آید، جداً رد می‌کند.

چون وزارت امورخارجه برای تائید اظهارات خود لازم دانسته به پیمان سه گانه متکی شود، سفارت ناگزیر است اشعار دارد که پیمان نامبرده مورخ ۱۹۴۲ کاملاً و دقیقاً از طرف شوروی رعایت می‌شود و در عین حال سفارت ناگزیر است خاطر نشان نماید پیمان مزبور در آن قسمت که مربوط به تأمین امنیت داخلی خاک ایران می‌باشد، غالباً از طرف مأمورین ایران رعایت نمی‌شود و رفتار پاره‌ای از مأمورین دستجات نظامی و ژاندارم با وضعیت برقراری امنیت در حوزه مامورینی که اعزام می‌شوند، مناسب نبوده و این موضوع به موقع خود در یادداشت شماره ۳۶۲ مورخ ۲۰ اوت ۱۹۴۴ و سپس در مکاتبات بعدی سفارت شوروی اشعار شده است. اطلاعاتی که سفارت در دست دارد شاهد آن است که اخیراً پاره‌ای از مأمورین ژاندارمری ایران نه فقط برای برقراری امنیت و نظم استان‌های شمالی ایران کمکی نکرده‌اند، بلکه بیشتر از اوقات در نتیجه رفتار خود باعث وقوع حوادث نامطلوبی بین سکنه محلی شده‌اند.

راجع به اظهارات آن وزارت مبنی بر ورود نیروی نظامی تکمیلی به استان‌های شمالی ایران سفارت شوروی آن وزارت را به نکات زیر متوجه می‌سازد.

با در نظر گرفتن این که از هرگونه حوادث نا مطلوب برای دولت ایران و همچنین برای دولت شوروی باید احتراز کرد و این موضوع با ورود نیروی نظامی تازه ایرانی به استان‌های شمالی ایران بستگی دارد ـ دولت شوروی در این موقع انجام این امر را صلاح نمی‌داند و باید در نظر گرفت که چنانچه نیروی تازه علاوه بر ارتش منظم ایرانی و ژاندارم که در نواحی مزبور می‌باشند وارد شود، آنگاه این عمل باعث اغتشاشات و خونریزی در استان‌های شمالی ایران خواهد گردید و به این مناسبت دولت شوروی هم ناگزیر خواهد بود که به منظور حفاظت نظم و تأمین امنیت برای پادگان شوروی، نیروی تکمیلی خود را به ایران وارد نماید و چون دولت شوروی به ورود نیروی تکمیلی خود به ایران مایل نیست، به این لحاظ ورود نیروی تکمیلی ایران را به استان‌های شمالی ایران در این موقع صلاح نمی‌داند.

مهر سفارت شوروی