دولت شوروی قبل از آنکه یادداشت جوابیه خود را به دولت ایران بدهد، عملاً از عزیمت نیروهای نظامی دولت مرکزی به استان آذربایجان ممانعت کرد و در پاسخ یادداشت دولت ایران روز ۲۶ نوامبر یادداشت جوابیه ای تنظیم و ساعت ده و نیم روز پنجم آذرماه به دفتر اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه ایران تسلیم نمود.
در این یادداشت دولت شوروی استدلال نموده بود که حرکت نیروهای انتظامی کمکی ایران را به استان آذربایجان صلاح نمی‌داند زیرا در صورت عزیمت این نیروها اغتشاشات و خونریزی‌هایی در آذربایجان روی خواهد داد که دولت شوروی ناگزیر خواهد گردید نیروهای تکمیلی برای تقویت پادگان‌های خود بیاورد و چون این دولت به این عمل تمایلی ندارد، لذا از حرکت نیروهای انتظامی ایران به آذربایجان جلوگیری می‌کند.
اعزام ستون تقویتی به آذربایجان و متوقف شدن آن
در اواخر آبان چون اوضاع عمومی آذربایجان هر لحظه رو به وخامت می‌رفت و به طوری که ذکر شد پادگان‌های محدود و محصور آن ناحیه قادر به حفظ ارتباط و همکاری با یکدیگر و برقراری نظم و آرامش و جلوگیری از اقدامات مسلحانه متجاسرین نمی‌شدند، برحسب دستور نخست‌وزیری در ساعت ده و نیم روز ۲۶ آبان وزیر جنگ و رئیس ستاد ارتش وقت با وابسته نظامی سفارت کبرای شوروی و معاون مشارالیه ملاقات نموده و به اطلاع آن‌ها رساندند که دولت ایران برای برقراری امنیت و حفظ آرامش آذربایجان که از وظائف مطلقه آن می‌باشد، تصمیم دارد ستونی از مرکز به تبریز اعزام و ستون مزبور حاضر به حرکت است و تقاضا می‌شود مقامات و فرماندهان شوروی را از حرکت ستون مستحضر نمایند. وابسته نظامی در پاسخ اظهار داشت که موضوع به سرفرماندهی ارتش سرخ در قزوین مراجعه و به محض وصول جواب نتیجه اعلام خواهد شد. در هرحال به علت بحرانی بودن و تیرگی اوضاع ستون مزبور مرکب از دو گردان محمول و یکدسته ارابه جنگی از لشکر ۲ و یک گروهان نگهبانی بفرماندهی سرهنگ ۲ ستاد امجدی حرکت و شب در کرج توقف و عصر روز ۲۸ آبان بطرف قزوین عزیمت نمود. ولی در ساعت ۱۵ روز بیست و نهم آبان، ستون مزبور در شریف‌آباد بوسیله یک قسمت محمول و زرهی ارتش شوروی با تهدید به تیراندازی متوقف گشت و همچنین از حرکت بنه ستون در کرج جلوگیری به عمل آمد. ضمناً سرهنگ اسمیرنوف نماینده فرماندهی نیروی شوروی همان روز در شریف‌آباد فرمانده ستون اعزامی را ملاقات کرد و ابلاغ کرد که حرکت ستون به طرف قزوین غیرممکن است و در صورتی که حرکت نماید این عملی خصمانه نسبت به نیروی شوروی تلقی خواهد گردید. بنابراین ستون باید تا دو ساعت دیگر از شریف‌آباد خارج شود و به تهران معاودت نماید.
فرمانده ستوان نیز پاسخ داد که مراتب را به ستاد ارتش گزارش می‌دهد و منتظر دستور خواهد گردید. در روز اول آذر ماه از ستاد ارتش به فرمانده ستون اعزامی ابلاغ شد که تا دستور ثانوی و با مراعات اصول تأمینی جلوداران ستون در دیزج و یک گروهان در شریف‌آباد و بقیه در آبادی‌های عقب توقف نمایند و چون بالاخره به هیج طریقی از طرف نیروی شوروی با عزیمت ستون موافقت نشد، ستون مزبور پس از مدتی توقف بیهوده طبق دستور ستاد ارتش در روز ۲۳ آذر ماه یعنی دو روز پس از سقوط تبریز به مرکز مراجعت نمود.
زد و خوردهای مختصر متجاسرین با نیروهای دولتی اثرات فوق‌العاده عمیق و مهمی در محافل سیاسی دنیا کرد و با آنکه دولت ایران سعی داشت با فرستاده نیروهای نظامی تکمیلی، مقدمین بر علیه حکومت را سرکوبی نماید و با تمام تحریکاتی که از جانب بیگانگان می‌شد و وسایلی که در اختیار مخالفین دولت مرکزی می‌گذاشتند عمل آن‌ها را قضیه‌ای داخلی و حادثه بی‌اهمیت جلوه دهد، معهذا به مناسبت جلوگیری شوروی‌ها از عزیمت نیروهای نظامی به آذربایجان و متوقف گردیدن اجباری این نیروهای تکمیلی در شریف آباد قزوین، واقعه آذربایجان اهمیت جهانی بخود گرفت و انگلستان و آمریکا برای حفظ منافع دولت ایران با صیانت مناطق نفوذ و خطوط امپراتوری خود، در این ماجرا به کمک دولت ایران برخاستند.
دولت ایران پس از بروز وقایع ناچیز تقسیم اسلحه در اونیک (اونیق) و حمله به پاسگاه‌های ژاندارمری عجب‌شیر و قلی‌کندی روز بیست ششم آبان ماه یادداشت مفصلی حاوی نکات گوناگون موارد دخالت مأموریت شوروی در امور ایران، به سفارت شوروی در تهران فرستاد.
در این یادداشت دولت ایران به کلیه مداخلات شوروی‌ها در آذربایجان و کردستان اشاره کرده و در عین حال تذکر می‌دهد که برای رفع ناامنی در آذربایجان قصد دارد نیروئی مرکب از دو گردان پیاده و یک دسته تانک و یک گروهان ژاندارم به آذربایجان اعزام دارد.
متن یادداشتی که روز ۲۶ آبان ماه از طرف وزارت خارجه ایران به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فرستاده شده است
وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اظهار داشته و پیرو یادداشت‌های عدیده و مذاکرات حضوری راجع به آزادی عمل ارتش و قوای تأمینه ایران در استان‌های شمالی کشور که عدم توافق نظر مقامات شوروی نسبت به آن سبب شده است که قوای مزبور نتوانسته‌اند در یک مدت طولانی به کوچک‌ترین عملی برای حفظ امنیت و استقرار نظم و جلوگیری از عناصر مفسده‌جو مبادرت نمایند با کمال احترام زحمت افزا می‌شود.
اطلاعاتی که از وزارت کشور و وزارت جنگ و وزارت دادگستری رسیده حاکی است:
۱ ـ عده ای از روسای کرد مقیمین در استان ۴ مهاباد به تحریک دستجات محدودی که مقاصدی مخالف تمامیت خاک ایران در سر دارند، به فعالیت‌هایی شروع نموده و به وسایل مختلف تهیه اسلحه و مهمات می‌نمایند که خود را برای انجام منظور آماده سازند.
۲ ـ روسای اکراد مزبور برای پیشرفت مقاصد خود و ایجاد بی‌نظمی و فتنه‌انگیزی در صدد برآمده‌اند از راه مطبوعات افکار کردهای صلح جو را مشوب نموده و دامنه اغتشاش را در کردستان ایران توسعه دهند و برای این منظور یک دستگاه ماشین چاپ و مقادیر زیادی کاغذ روزنامه از خاک شوروی به دست آورده‌اند.
۳ ـ چند نفر از روسای کردهای مهاباد و ساکنین قسمت‌های باختری آذربایجان بدون رعایت مقررات گذرنامه و روادید برای پیشرفت عملیات خود به باکو رفته و مراجعت نموده‌اند.
۴ ـ ملامصطفی بارزانی که از خاک عراق با کسان خود فرار اختیار و به ایران آمده است در نقاط کردنشین ایران سکنی نموده و چون مسلح هستند ظن قوی می‌رود دامنه بی نظمی را توسعه داده و عناصر مفسده‌جو امنیت و انتظامات قسمت باختری استان ۴ و حدود مهاباد را مختل سازند.
افراد مسلح به عنوان دادن میتینگ می‌خواهند به سراب رفته ادارات را اشغال نمایند.
در قریه «اونیک» بین «ترکمان» و میانه عدهٔ مسلح سیم تلگراف را قطع و اتومبیل‌ها را کاوش و یک نفر استوار را که به مرخصی می‌رفته شدیداً کتک زده‌اند و سیمبانی که برای درست کردن سیم رفته مورد تهاجم عدهٔ مسلح قرار گرفته فرار نموده است.
ج ـ از تبریز اطلاع می‌دهند مأمورین شوروی از پاسبانانی که برای مراقبت ساختمان زندان می‌روند جلوگیری می‌نمایند. در صورتی که حزب نامبرده بالا آزادانه مشغول اقدام است عدهٔ را مسلح کرده به بی‌نظمی تحریک می‌کنن، مأمورین دولتی را از اقدامات متقابله مانع می‌شوند در مذاکراتی هم که با مقامات شوروی برای جلوگیری از این اقدامات می‌شود نتیجه مثبتی به دست نمی‌آید در شهرهای خوی و ماکو و رضائیه نیز حال بدین منوال است بنا به مراتب مسطوره که حتی در اخبار جهانی منعکس شده است و باعث نگرانی دولت شاهنشاهی گردیده و به وزارتخانه‌های مربوط دستور صادر شده است که در اسرع اوقات استاندار و فرماندار و سایر مأمورینی که لازم می‌دانند به پست‌های که چندی است به علل مذکور بلامتصدی مانده اعزام و قوای تأمینه و ارتش را در حدود احتیاجاتی که برای حفظ امنیت و استقرار نظم در استان‌های مزبور ضرورت دارد تکمیل نمایند. لذا وزارت امور خارجه شاهنشاهی به استظهار این که دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی با امضای پیمان سه گانه تعهد نموده است تمامیت خاک ایران را محترم بدارد و نسبت به ادارات و قوای تأمینه ایران و زندگانی اقتصادی کشور مزاحمتی ننماید در این موقع که اوضاع و احوال در استان‌های شمالی طوری است که هرگاه توجه عاجل در جلوگیری از بی نظمی‌ها به وسیله اعزام قوای تأمینه کشور به آن نقاط نشود ممکن است مفاسدی پیش آید که البته مخالف میل دولتین است و چون دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی همواره در تحسین روابط خود با ایران ساعی و مقید بوده و دولت شاهنشاهی نیز به حسن نیت دولت همجوار و متفق و دوست خود معتقد و مستظهر است، از سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خواهشمند است دستورات لازمه فوری به مقامات نظامی شوروی صادر فرمایند که با آزادی عمل ارتش و قوای تأمینه ایران در استان‌های شمالی موافقت نموده و توافق نظر خود را زودتر اعلام دارند و لطفاً از نتیجه اقدامات حسنه که در این باره مبذول خواهند داشت وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند تا به اقداماتی که برای حفظ آرامش و جلوگیری از توسعه بی‌نظمی‌ها لازمست مبادرت شود.
چه هرگاه دولت شاهنشاهی نتواند به جلوگیری از پیش‌آمدهای نامطلوب مزبور به علت نداشتن آزادی عمل ارتش و قوای تامینه ایران موفق گردد بدیهی است آثار ناشیه از آن را حقاً می‌تواند متوجه مأمورین نظامی شوروی بداند.
در خاتمه به استحضار می‌رساند که فعلاً دولت شاهنشاهی ایران برای جلوگیری از توسعه عملیات متجاسرین که نتوانند با دستجات مأمورین تأمینه مواجهه و قسمت‌های کوچک را منفرداً خلع سلاح کنند تصمیم گرفته دو گردان پیاده و یک دسته تانک سبک و یک گروهان ژاندارم با لوازم و مهمات از تهران، قزوین و زنجان به سمت میانه و تبریز اعزام نماید که قوای تأمینه استان‌های ۳ و ۴ تقویت شوند. بطوری که آقای وزیر جنگ با آقای وابسته نظامی سفارت کبری در آن خصوص مذاکره نموده‌اند، خواهشمند است هرچه زودتر مراتب را به مقامات مربوطه شوروی آگهی دهید که از مطلب قبلاً استحضار داشته باشند.
تهران به تاریخ بیست و هشتم آبان ماه ۱۳۲۴
دولت شوروی قبل از آنکه یادداشت جوابیه خود را به دولت ایران بدهد، عملاً از عزیمت نیروهای نظامی دولت مرکزی به استان آذربایجان ممانعت کرد و در پاسخ یادداشت دولت ایران روز ۲۶ نوامبر یادداشت جوابیه ای تنظیم و ساعت ده و نیم روز پنجم آذرماه به دفتر اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه ایران تسلیم نمود.
در این یادداشت دولت شوروی استدلال نموده بود که حرکت نیروهای انتظامی کمکی ایران را به استان آذربایجان صلاح نمی‌داند زیرا در صورت عزیمت این نیروها اغتشاشات و خونریزی‌هایی در آذربایجان روی خواهد داد که دولت شوروی ناگزیر خواهد گردید نیروهای تکمیلی برای تقویت پادگان‌های خود بیاورد و چون این دولت به این عمل تمایلی ندارد، لذا از حرکت نیروهای انتظامی ایران به آذربایجان جلوگیری می‌کند.
