خطابه‌هایی که انتخاب کرده‌ام همه از شاهکارهای ادبی ملل به شمار می‌رود چنان که این مجموعه فصلی و نمونۀ ادبیات اقوام خارجه است و علاوه بر چگونگی سخنوری نمودار افکار دانشمندان هر قوم نیز می‌باشد و فواید اخلاقی و علمی بسیار از آن حاصل می‌شود و امروز حقیقت ادبیات در نزد مردم دانا همین است که معانی بلند سودمند در ضمن الفاظ دلپذیر پرورده شود و سخنی که تنها مشتمل بر محسنات لفظی بوده و معانیش به کار دنیا یا آخرت نیاید و روح انسان را ترقی ندهد چندان محل اعتنا نمی‌دانند

‌

مقدمۀ آیین سخنوری

محمدعلی فروغی‌

بنام ایزد بخشایندۀ مهربان

پس از آن که این جانب بر حسب میل اولیای وزارت فرهنگ دولت شاهنشاهی رسالۀ مختصری در آیین سخنوری یعنی فن خطابه شیوه‌ای که امروز پسندیده است پرداختم به دیدۀ رضا و عنایت در آن نگریستند و خواهان شدند که تکمیل فایده را متممی برای آن کتاب ترتیب دهم مشتمل بر نمونه‌های چند از خطابه‎‌های مرغوب که در مکان و زمان‌های مختلف ایراد شده باشد و از آن رو آموزندگان سخنوری بهتر به دقایق این فن پی ببرند.

کتابی که اکنون به خوانندگان می‌رسد وزارت فرهنگ به چاپ آن همت گماشته است برای این مقصود تألیف شده و این جانب ضمن اجرای نیت اولیای امور چندین امر منظور داشته‌ام.

یکی آن که مجموعه را چنان گرد آورده‌ام که چون مرتب مطالعه شود تاریخ سخنوری نیز به دست آید و آن چه در آغاز کتاب آیین سخنوری در این باب نوشته‌ام تکمیل می‌شود.

دیگر این که خطابه‌هایی که انتخاب کرده‌ام همه از شاهکارهای ادبی ملل به شمار می‌رود چنان که این مجموعه فصلی و نمونۀ ادبیات اقوام خارجه است و علاوه بر چگونگی سخنوری نمودار افکار دانشمندان هر قوم نیز می‌باشد و فواید اخلاقی و علمی بسیار از آن حاصل می‌شود و امروز حقیقت ادبیات در نزد مردم دانا همین است که معانی بلند سودمند در ضمن الفاظ دلپذیر پرورده شود و سخنی که تنها مشتمل بر محسنات لفظی بوده و معانیش به کار دنیا یا آخرت نیاید و روح انسان را ترقی ندهد چندان محل اعتنا نمی‌دانند و نیز از سخنانی که در این کتاب گرد آورده شده دانسته می‌شود که دانشمندان هر قوم ابنای زمان را چگونه به سوی احساسات لطیف انسانیت پروری و نیکوکاری کشانیده و کوشیده‌اند که آنان را از مادیت دور ساخته به روحانیت نزدیک کنند و اگر تمدن امروزی هنوز در عالم ماده مستغرق است از آن نیست که صاحبان ذوق لطیف و حس رقیق و فکر بلند در میان مردم نبوده یا از مجاهده در راه انسانیت کوتاهی نموده‌اند بلکه از آن است که اهریمنان نیز در مقابل یزدان مشغول کارند و حیوانیت در طبع نوع بشر غلبه دارد و استعدادش برای تربیت بیش از این نبوده است به همین دلیل وظیفه دانشمندان است که از کوشش و مجاهده باز نایستند و به یاد بیاورند که اگر این مساعی به کار نمی‌رفت آن اندازه هم که امروز بویی از انسانیت شنیده می‌شود نمی‌شد و اشرف مخلوقات از این که هست پست‌تر می‌بود.

منظور دیگری که داشته‌ام رهبری نوآموزان در فن ترجمه و نگارش فارسی است زیرا چنین می‌یابم که از جوانان ما کسانی که روش فارسی‌نویسی و مخصوصاً ترجمه را به درستی به دست داشته باشند بسیار کمند و گذشته از این که علم زبان فارسی را نیاموخته‌اند آشنایی به زبان‌های خارجه اذهانشان را منحرف ساخته و همان طرز تعبیر و بیانی را که از پدر و مادر باید آموخته باشند نیز نگاه نداشته‌اند و جای بسی تأسف است که زبان فارسی که یکی از بهترین و شیرین‌ترین زبان‌‌هاست این قسم تحریف و تصنییع شود و این جانب در نگارش‌های خود و مخصوصاً در ترجمۀ این خطابه‌ها نه ادعا دارم و نه نظر داشته‌ام به این که انشاء عالی بپردازم و محسنات لفظی و عبارتی به کار ببرم بلکه مقید بوده‌ام که عین عبارت گویندگان هر قسم بوده بی کم و زیاد به فارسی درآورم و به آن چه گویندگان گفته‌اند شاخ و برگی نگذارم جز این که شیوۀ نگارش تا اندازۀ که برای من مقدور است شیوۀ نگارش حقیقی فارسی باشد و خصایص زبان محفوظ بماند و هم‌چنان که نیاکان ما با اقتباس از فصحای عرب طرز بیان خاص فارسی را درست کرده‌اند ما هم با اقتباس از فصحای ملل دیگر خصوصیات زبان اجدادی خود را از دست ندهیم و اگر این جانب قسمت مهمی از اوقات خود را مصروف ترجمه که بر حسب ظاهر چندان مقام بلندی ندارد نموده‌ام از آنست که احتیاج مردم زمان را به این امر از این جهات شدید می‌یابم و فایده رسانیدن به ابناء نوع را بر تحصیل اعتبارات شخصی مقدم می‌دانم.

یک نکته را هم میل دارم خاطر نشان کنم که در انتخاب خطابه‌ها هرچند سودمند بودن آنها را همواره در نظر گرفته‌ام هیچ‌ گاه قصد ترویج یک عقیده یا تضییع آن را نداشته‌ام و شاهد این مدعا آنست که اگر یک جا موعظه‌های چند از واعظان مسیحی نقل شده است جای دیگر از ترجمۀ ویکتورهوگو در بارۀ تعلیم و تربیت که در کمال شدت به اولیای مذهب کاتولیک حمله کرده است خودداری نکرده‌ام چه ترویج یا تضییع مذاهب و عقاید از وظیفه ما بیرون است از این گذشته خوانندگان ما که همه مردمان آگاه هوشمند می‌باشند درستی و نادرستی سخن گویندگان را به خوبی تشخیص می‌دهند.

آن چه در این مجلد فعلاً به نظر خوانندگان می‌رسد تقریباً یک نیمه دیگر هم در مجلدی جداگانه آماده و تقدیم گردد و منظوری که از این جهت داشته‌ایم به درستی برآورده شود هر چند در انتخاب خطابه‌ها بسی در زحمت بوده و هستیم زیرا مقیدیم به این که آنها مشتمل بر مطالبی باشند که هم برای ابناء نوع ما سودمند بوده و هم به فهم آنان نزدیک و هم با مقتضیات زمان و مکان سازگار باشد و گفته‌های جامع این خصوصیات فراوان نیست و بی‌مبالغه می‌توانیم بگوییم که انتخاب خطابه‌ها برای ما بیش از ترجمه آنها رنج داشته است و اگر تأخیری برود از این جهت است.

۱۳۱۸ خورشیدی

 منبع: مقالات محمدعلی فروغی