همکاری عمران منطقه‌ای نه تنها یک چهارچوب همکاری‌های سه کشور ایران و ترکیه و پاکستان در زمینۀ توسعۀ اقتصادی، بلکه یک هماهنگ کنندۀ سیاست‌های سه کشور نیز شده است. این حقیقت که کنفرانس سران سه کشور در ازمیر قسمت بزرگی از وقت خود را به بررسی مسائل سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت دامنه‌های وسیعتر همکاری‌های سه کشور را نمایان می‌دارد. پیداست که کشورهای سه‌گانه به یک حداقل همکاری اقتصادی قانع نیستند و دوستی و پشتیبانی خود را از یکدیگر در هیچ زمینه دریغ نمی‌کنند.
قدرتی در منطقه / آیندگان ۲۱ اردیبهشت ۱۳۴۹ / داریوش همایون
همکاری عمران منطقه‌ای نه تنها یک چهارچوب همکاری‌های سه کشور ایران و ترکیه و پاکستان در زمینۀ توسعۀ اقتصادی، بلکه یک هماهنگ کنندۀ سیاست‌های سه کشور نیز شده است. این حقیقت که کنفرانس سران سه کشور در ازمیر قسمت بزرگی از وقت خود را به بررسی مسائل سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت دامنه‌های وسیعتر همکاری‌های سه کشور را نمایان می‌دارد. پیداست که کشورهای سه‌گانه به یک حداقل همکاری اقتصادی قانع نیستند و دوستی و پشتیبانی خود را از یکدیگر در هیچ زمینه دریغ نمی‌کنند.
کنفرانس مسائل همکاری اقتصادی در دستور را با یک روح تصمیم و خوشبینی پایان داد. در هوانوردی و کشتیرانی، طرح‌های مشترک “هـ. ع. م” دنبال خواهد شد. ایران و پاکستان در زمینۀ نفت به اکتشاف زمینه‌های تازه‌تر همکاری ادامه خواهند داد. ایران و ترکیه هر چه لازم باشد برای ساختن خط لولۀ نفت نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلاری اهواز ـ اسکندرون خواهند کرد. کنفرانس سران همکاری عمران منطقه‌ای را برای دست‌زدن به طرح‌های سنگین‌تر و ایجاد تسهیلات بیشتر برای گردش کالا و کار و سرمایه در منطقه آماده‌تر می‌کند.
ولی در کنار این کوشش‌ها برای نزدیک شدن به ایدئال یک بازار بزرگتر در این گوشۀ غربی آسیا، دورنمای هماهنگی‌های سیاسی نیز فراموش نشده است. گذشته از نامه‌هایی که به مقامات آمریکا و شوروی فرستاده شد، اعلامیۀ کنفرانس حاوی اشارات پرمعنی در بارۀ موضع اعضای خود در پاره‌ای مسائل مهم سیاسی منطقه است.
کنفرانس با عبارات صریح ابتکار ایران را در حل مسئلۀ بحرین می‌ستاید، از بدی روابط عراق با ایران اظهار تأسف می‌نماید و دور بودن دست بیگانگان از امور خلیج فارس را با رعایت حقوق ایران یکجا تایید می‌کند.
هم‌پیمانان ایران در واقع موضع آن را در مسائل خلیج‌فارس دربست تأیید کرده‌اند و ایران نیز به سهم خود در بحث از مسائل کشمیر و قبرس، آنان را از پشتیبانی صمیمانه بی‌نصیب نگذاشته است. اعلامیه از این نظر سند سیاسی مهمی است و خبر از ایجاد نیروی تازه‌ای در این منطقه می‌دهد که نفوذهای آن تنها اقتصادی نیست. نزدیکی نظریات ایران و ترکیه و پاکستان در مسائل بین‌المللی و در مورد منافع ملی هر یک از آنها تا همین‌جا همه مساعی را که در ایجاد این گروه‌بندی صرف شده است توجیه می‌کند.
میانه‌روی و واقع‌گرایی سه کشور در برخورد با مسائل جهانی، خاصه بحران خاورمیانه، نیز خبر از ایجاد یک وزنۀ سیاسی می‌دهد که در عقاید خود مسئول و در ابراز آنها بی‌پرواست. چه تفاوتی است میان اعلامیه متوازن و منطقی آنها با اعلامیه‌های میان‌تهی که معمول این منطقۀ دنیا بوده است. در همکاری عمران منطقه‌ای یک قدرت قابل ملاحظه را پایه‌گذاری می‌کنند.
