عراقی‌ها ممکن است تا مدتها به خود نيايند و از مذاکره و دادن ترتيبات تازه و منصفانه‌تری برای اداره‌ی شط العرب سر باز زنند. ولی مخالفت آنها با اعمال حاکميت روزافزون ايران در شط العرب از حدود اعتراضات و از همکاری نشان ندادن فراتر نخواهد رفت.
امر واقع شده
داريوش همايون
آيندگان 5شنبه 4 ارديبهشت 1348
با هر کشتی که زير سايه درفش ايران از شط العرب می‌گذرد ابطال قرارداد 1316 بيشتر به صورت “امر واقع شده” درمی‌آيد. شک نيست که مبارزه پايان نيافته است و مرحله دشوارتر آن را هنوز بايد انتظار کشيد. آن هنگامی است که کشتی‌هائی با ناخدايان غير ايرانی و در نتيجه نيازمند به راهنمايانی برای گذشتن از رود.
با اين همه الگوی حوادث آينده کم‌وبيش روشن شده است. ايران اين بار مانند گذشته قصد ندارد مبارزه را نيمه کاره رها کند. از آنجا که صادرات حياتی نفت ديگر مانند گذشته به شط العرب وابستگی ندارد و بازرگانی دريائی ايران نيز اتکای بی‌چون و چرای گذشته را به خرمشهر از دست داده است ـ هم به سبب بسته بودن کانال سوئز و هم بر اثر گسترش تسهيلات بندری در بندر عباس و بوشهر ـ دست عراقی‌ها اين بار بسيار ضعيف‌تر است.
حتی اگر ايران تا مدتی نتواند کشتی‌های به مقصد خود را به آسودگی به خرمشهر برساند يا ناگزير به کاهش حمل و نقل دريائی خود در شط العرب تن در دهد، اثر آن بر اقتصاد ايران چندان قابل ملاحظه نخواهد بود. گذشته از اين که در شرايط کنونی، هم توانائی ايران در به دست گرفتن کشتيرانی خود در شط العرب بيشتر شده است و هم عراقی‌ها دلايل افزونتری از گذشته برای خودداری و مراعات جوانب احتياط دارند.
عراقی‌ها ممکن است تا مدتها به خود نيايند و از مذاکره و دادن ترتيبات تازه و منصفانه‌تری برای اداره‌ی شط العرب سر باز زنند. ولی مخالفت آنها با اعمال حاکميت روزافزون ايران در شط العرب از حدود اعتراضات و از همکاری نشان ندادن فراتر نخواهد رفت. نفس آمادگی قابل توجه نيروهای ايران و پراکندگی و ناتوانی بيش از هميشه نيروهای عراقی هيچ امکان معقولی برای شروع يک ماجرای نظامی و به اصطلاح معاون نخست وزير عراق “گشودن جبهه” از جانب آن کشور نمی‌گذارد. در موازنه کنونی نيروها هر تعرضی به واحدهای ايرانی به نابودی طرف مقابل خواهد انجاميد.
در هفته‌ها و شايد ماه‌هائی که بدين ترتيب در پيش است يک آميخته قدرت و نرمی، و عزم استوار و حسن‌نيت از جانب ايران بيش از هر عاملی به حل مسئله کمک خواهد کرد. اگر برای رهبران عراقی جای ترديد نماند که وضع به گذشته بازنخواهد گشت و ايران گامی به پس نخواهد گذاشت و اگر در عين حال راه مذاکره هموراه بر روی عراق گشاده بماند ـ چنان که تا کنون مانده است ـ و سودمندی همکاری‌های آينده‌ی دو کشور به مسئولان کارها در بغداد بازشناسانده شود، انگيزه‌ی کافی فراهم خواهد گرديد تا مگر مقامات حکومتی عراق از بی‌حرکتی هميشگی بدر آيند و يکبار و برای هميشه تصميمی در جهت منافع واقعی کشور خود بگيرند.
عراق در صورت کنونی خود و با روحيه‌ای که نه گذشت می‌پذيرد و نه انصاف می‌شناسد و نه حتی واقعيات قدرت را، نياز به يک ارزيابی مجدد در شيوه‌ها و هدف‌های ملی خود دارد. در سياست‌های داخلی و خارجی عراق در هر جا می‌توان به ضعف‌های خطرناکی برخورد که آينده‌ی آن کشور را تيره جلوه می دهد. ايران بر راه خود می‌رود و مسائل عراق اموری مربوط به خود آن کشور است. ولی عراقی‌ها، اگر زمانی بخواهند شروع کنند، ايران را آماده همکاری خواهند يافت.
