امروز حکومت عراق، که همه معايب و کم‌وکاستی‌های امپراتوری عثمانی را در بين‌النهرين به ميراث برده است، ترجيح می‌دهد مانند دوران آن امپراتوری سترون شط العرب بيهوده بماند و عراق و ايران از نعمت‌های آن بی بهره گردند، تا موافقتی در جهت حق اصول ميان دو کشور حاصل آيد. ولی اين مانع نخواهد شد که ايران طرح‌های خود را عرضه دارد و دست کم به عراقی‌ها راه جانشينی نشان دهد، تا وقتی که از حالت غم‌انگيز و خنده‌آور کنونی بدر آيند و کشوری را که مايه عبرت جهانيان شده است به حالت عادی‌تر و آرامتری بازگردانند.
دورهای بعدی مبارزه
داريوش همايون
آيندگان 8 ارديبهشت 1348
اکنون که نيروهای دفاعی ايران با نمايش بی‌ادعا ولی بسيار مؤثر خود پايه‌های نظامی سياست ايران را در شط العرب گذاشته‌اند زمان آنست که در دو جبهه ديگر نيز ابتکار عمل همچنان در دست ايران نگهداشته شود.
در زمينه ديپلماتيک ايران تاکنون همه دورهای مبارزه را برده است. عراقی‌ها نتوانسته‌اند پشتيبانی هيچ قدرتی را که در اين منطقه به حساب آيد جلب کنند. دعاوی بی‌پايه و گاه ديوانه‌وار دستگاه‌های تبليغاتی آنها از برانگيختن حتی توده‌های عراقی برنيامده است. در دنيای عرب اصرار عراق را به کشاندن اختلاف شط العرب به حد يک تصادم با ايران با شگفتی و عدم قبول می‌نگرند و در خارج از بخش عربی بنگاه سخن‌پراکنی انگلستان مايه تسلی خاطری برای رهبران سرگشته بغداد بوده است.
اين انزوای عراق بايد با پيشنهادهای روشن و مشخصی از جانب ايران در باره‌ی آينده‌ی شط العرب تکميل شود. اينکه ايران کشتی‌های خود را، يا به مقصد خود را، با پرچم ملی از شط العرب بگذراند کافی نيست. عراقی‌ها بايد در وضعی قرار داده شوند که يا پيشنهادهای منطقی ايران را بپذيرند و يا در چشم همگان ناتوانی خود را برای دست‌زدن به هر اقدام منصفانه نشان دهند.
امکانات بهره‌برداری مشترک از شط العرب بسيار بالاست، با لاروبی آن می‌توان بر ظرفيت کشتی‌رانيش افزود. می‌توان کارگاه های تعمير کشتی در آن برپا کرد. می‌توان تسهيلات جهانگردی در آن فراهم آورد و درآمدهای قابل ملاحظه برای ساکنان هر دو سوی آن تأمين کرد ـ اگر ايران و عراق به همکاری سازنده در شط بپردازند.
امروز حکومت عراق، که همه معايب و کم‌وکاستی‌های امپراتوری عثمانی را در بين‌النهرين به ميراث برده است، ترجيح می‌دهد مانند دوران آن امپراتوری سترون شط العرب بيهوده بماند و عراق و ايران از نعمت‌های آن بی بهره گردند، تا موافقتی در جهت حق اصول ميان دو کشور حاصل آيد. ولی اين مانع نخواهد شد که ايران طرح‌های خود را عرضه دارد و دست کم به عراقی‌ها راه جانشينی نشان دهد، تا وقتی که از حالت غم‌انگيز و خنده‌آور کنونی بدر آيند و کشوری را که مايه عبرت جهانيان شده است به حالت عادی‌تر و آرامتری بازگردانند.
در عين حال بايد در يک جبهه مهم ديگر بر امکانات استفاده خود از شط العرب و بندرهای آن بيفزايد. اداره‌ی بندرهای ايران که در هيچ‌جا رضايت بخش نيست و در بندرعباس بيرون از موازين خرد است و در بوشهر و بندر شاهپور کمتر از امکانات است، در خرمشهر به غفلت و نديده گرفتن بعضی اصول اوليه کارآئی متهم است. کارشناسان کشتيرانی ملی ايران طرحی تهيه کرده‌اند که با هزينه چندده ميليون ريال می‌توان بر ظرفيت بندر تا دو برابر افزود و از ميزان معطلی کشتی‌ها به مقدار زياد کاست.
اگر بندرهای ايران خاصه در شط العرب، برای شرکت‌های کشتيرانی جاذب‌تر از آن شود که تا کنون بوده است، دست ما در کشمکش کنونی نيرومندتر خواهد گرديد. افزون بر تسهيلات بندری و استخدام و تربيت راهنمايان کشتی‌ها به تعداد کافی و لاروبی شط در هر جا که به اختيار مقامات ايرانی باشد، و وضع مقررات روشنی از جانب مقامات بندری ايران، همه به محدود ساختن قدرت دست‌اندازی عراق در شط العرب کمک خواهد کرد.
نيروی دريائی ما در يک هفته گذشته اعمال حق حاکميت ايران را در شط العرب تضمين کرده است. ولی استفاده از اين حق بستگی به دستگاه‌های ديگری دارد که تاکنون چندان در بند توسعه امکانات ايران در خليج فارس و بندرگاه‌های آن نبوده‌اند. مسئله اداره‌ی کارآمد بندرها بدين ترتيب در پرتو تحولات تازه اهميتی بيشتر می‌يابد از اين پس نمی‌توان با سهل‌انگاری‌های معمول گذشته به کشتی های منتظر وسائل تخليه و بارگيری غيرکافی، مقررات مزاحم، اسکله‌هائی که يا بکلی بيکاراند و يا بيش از حد بار بر روی خود دارند و به “سورشارژ” های پياپی نگريست. همچنانکه در آينده‌ی نزديک مشاهده‌ی کشتی‌هائی که ترجيح خواهند داد بارهای به مقصد ايران را در يکی از بندرهای رو به توسعه جنوب خليج فارس تخليه کنند آسان نخواهد بود.
