پیشگفتار
مجموعه گردآمده در اين دفتر شامل پنجاه و يک گفتگو، يعنی همه گفتگوهای من، با داريوش همايون است که نخستين آن حدود دو دهه پيش يک مصاحبه حضوری بود که همچون نخستين سنگِ بنای يک همکاری پيگير گذاشته شد و تا آخرين روزهای زندگی وی بدون توقف ادامه يافت.
در ادامه انتشار آثار داريوش همايون به وسيله‌ی نشر تلاش قرار بود اين گفتگوها، همراه با گفتگوهای ديگران با وی، در يک جلد منتشر گردد. پيرو نظر ايشان ـ انتشار سالی يک اثرـ بلافاصله پس از چاپ پنجمين کتاب، مجموعه سخنرانی‌ها زيرعنوان مشروطه نوين نوآوری‌ها و پيکارها، کار تنظيم اثر ششم را آغاز کرديم. پس از گردآوری گفتگوهای پراکنده‌ی گفتاری و نوشتاری در رسانه‌های گوناگون و تنظيم و فراهم ساختن مقدمات چاپ، آنها را برای «گلچين» و سپس نوشتن پيشگفتار و تعيين عنوان کتاب به دست آقای همايون سپرديم. و خود شادمان منتظر دريافت نسخه‌ی نهائی و ارسال آن به چاپخانه شديم؛ شادمانی از اثری که آفريده می‌شود، تأثير خود را بر پالايش روان فرهنگی و فکری خوانندگان امروز و فردای ايران می‌گذارد، راه پيش‌تر رفتن را گشوده و هموارتر می‌کند و سپس در گنجينه تاريخ فرهنگی ميهنمان جای می‌گيرد و به سهم خود به آنچه در اين ظرف هزاران ساله آمده است می‌افزايد و ماندگار می‌شود.
با درگذشت داريوش همايون، در نيمه راهِ انتشار مجموعه گفتگوهای وی، روزی رسيد که ما همواره
از آن تشويشی در دل داشتيم، اين که کار گردآوری و انتشار مجموعه آثار داريوش همايون زير نظر وی هنوز به سرانجام قطعی نرسيده باشد و ايشان ديگر در ميان ما نباشند.
برای ما عهدی که بسته بوديم ناگسستنی بود و توقف کار ناشدنی. آنچه می‌ماند، دشواری بر عهده گرفتن سهم ايشان در انتشار آثار بود که جسارتی می‌خواست. پايبندی به اصل امانتداری، کار «گلچين» مصاحبه‌ها از سوی ما را منتفی می‌کرد. از همين رو گفتگوهائی را که احتمالاً بدست ايشان به يک جلد می‌رسيد، به مجموعه‌ای چند جلدی بدل نمود و ناگزير تقسيم‌بندئی را لازم می‌ساخت. برآن شديم نخستين جلد اين کتاب را به مجموعه گفتگوهای من اختصاص دهيم و جلدهای بعدی را به گفتگوهای ديگران.
و اما برای گزينش عنوان کتاب و نوشتن پيشگفتار، که کليد گشودن و راهيابی به روحی است که بر اثر سايه افکنده، در نبود داريوش همايون صاحب اصلی کتاب، مناسب‌ترين راه را بازگشت و بيان آن روان ناآرام و نفس برانگيخته‌ی بيست ساله‌ای دانستيم که قطره قطره با ريختن خود در کام پرسش‌های خويش در برابر پاسخگوی فرزانه، سهمی در برافراشتن بنای اين اثر داشته است.
با علم به اين که در گزينش عنوان و نوشتن پيشگفتار بر اثری که در اصل حاصل کار و همکاری دراز مدت است و سهم پاسخگو و پرسشگر را در برآمدنش نمی‌توان ناديده‌گرفت؛ و همين دست نگارنده را در ارائه آزادانه اين پيشگفتار به مثابه کليد ورود به کُنه افکار خويش می‌بندد، به رغم اين و با همه‌ی قيد و بندها، پرسشگر اين گفتگوها و نگارنده‌ی اين پيشگفتار نتوانسته است به اين اثر به عنوان بازگو کننده‌ی يک تجربه فردی دراز دامن ننگرد؛ تجربه فردی خود و همسرش، علی کشگر ـ چه در ژرفا و چه در گستره‌ی زندگی اجتماعی و حتا شخصی خويش ـ در روبرو شدن با مهمترين پرسش زندگی اجتماعی خود، پرسشی که هر چند بی‌ترديد امروز، پس از تجربه شکست بزرگ جامعه ايرانی، ديگر از محدوده دلمشغولی دو تن بسيار فراتر رفته و دل‌های فراوانی را به خود مشغول داشته است، اما شايد بتوان ادعا نمود، کمتر کسانی همچون اين دو زندگی در گلاويز شدن با آن پرسش و تلاش برای يافتن پاسخ، جنبه‌های ديگر يک زندگی «عادی» را از دست داده‌اند. اين که؛ چگونه انسان‌هائی می‌توانند، با پاک‌ترين انگيزه‌ها، با شورانگيزترين آرمان‌های انسانی و به نام بيشترين دلبستگی به خدمت به سرزمين و مردمان خود، هم مسلک و همگام بدترين بی‌راهه‌های نگونبختی شوند؟
روبرو شدن با اين پرسش، در عين حال، از بخت بلند اين دو زندگانی بوده است و شادمانی و نيکبختی فراهم شدن امکان انداختن نگاهی به ژرفا و در اجزای آن و درس‌هائی که می‌شد از آن گرفت، در گام نخست، وامدار آشنائی سرنوشت‌وار خود با داريوش همايون پاسخگوی فرزانه‌ی پرسش‌ها.
آن چه در گذر اين پاسخ‌ها رخ می نمايد، نه دست کم گرفتن دلبستگی به ملت و مملکت و نه کنار گذاشتن آرمان‌های پاک و نه به خاموشی کشاندن انگيزه‌های شورانگيز انسانی، بلکه سلسله‌ای از درس‌ها، الزامات و اصول دخالت در حوزه‌‌ی عمومی و مشارکت در سياست و بکار بستن آنها در عمل است. و بزرگترين درس اين که: عمل، به معنای سياستگری روزانه در هر سطحی، از جمله حتا در بی‌عملی، به سهم خود مسئوليت‌آور است. سياست که ميدان عمل است، با همه‌ی پيوند ناگسستنی و بستگی که با آرمان و غايت و دستگاه فکری و نگرش فلسفی دارد، اما سنجش مسئوليت آن، در بند نيک و بد پيامدها و تأثيرهاست. آنجا که آرمان و غايت و جهان‌بينی در توجيه بدترين نتيجه‌ها در عمل، به کار آيند، بی‌ترديد پای پاک کردن دامن از ناپاکی‌های دامنگيراست که خود نشانه‌ی بی‌مسئوليتی است.
پنجاه يک گفتگوی گرد آمده در اين اثر که نخستين کتاب از انتشارات «بنياد داريوش همايون ـ برای مطالعات مشروطه‌خواهی» است و عنوان «در جستجوی پاسخ» را برخود دارد، درشش بخش ارائه شده است. تقسيم‌بندی بخش‌ها و گزينش عنوان‌ها برخاسته از برجسته‌ترين موضوع مورد بحث و بررسی در هر بخش است که نه تنها به مثابه حلقه‌ای گفتگوهای آن بخش را به يکديگر مرتبط می‌سازد، بلکه هر گفتگو زمينه‌‌ايست برای گشايش زاويه‌ای تازه و نگاهی عميق‌تر بر آن موضوع. موضوعات صيقل خورده در بخش‌ها نيز در کنار هم و در پيوند با يکديگر مکان بروز مجموعه‌ی پيوسته و يکدستی‌ست از انديشه‌های داريوش همايون. نظام فکری که بر پايه حفظ ايران و مهر به مردمان آن و در دلمشغولی توقف‌ناپذير در بهکرد سياست و روزگار آنان خود را ساخت، قوام داد و تا آخرين لحظه زندگی از پای ننشست؛ آخرين لحظه‌ای که اکنون سالی از آن گذشته است و اين کتاب به ياد زنده آن زندگانی تقديم می‌شود.
فرخنده مدرس ژانویه 2012
