محافل حاکم عراق در در سی و چند سال استقلال کشور خود پیوسته در پیرامون مرز‌هایشان در پی ماجراهای جهانگیری بوده‌اند. زمانی هلال خصیب بود و سوریه و اردن، وقتی کویت بود و احیاناً خوزستان و امروز خلیج فارس است در سراسر کرانه جنوبی آن.
***
پیشدرآمد برخورد‌ها
آیندگان دوشنبه ۱ اردیبهشت ۱۳۴۸
داریوش همایون
به اختلاف با عراق در شط العرب نباید تنها به چشم یک واقعه محلی نگریست. با همه اهمیتی که اعمال حق حاکمیت ایران در این رودخانه مرزی به خودی خود دارد، آثار آن در موقعیت آینده ایران در خلیج فارس قابل توجه بیشتری است. در مقابله کنونی ایران با عراق منافع وسیعتری در گروست.
مسئولیت‌های آینده ایران در خلیج فارس ـ آقای هیت هر چه بخواهد و دست نشاندگان انگلستان در شیخ‌نشین‌ها هر چه بگویند ـ رو به افزایش است.
منافع حیاتی ایران در منطقه با محافل معینی در دنیای عرب تضاد ذاتی دارد و برخورد این منافع اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در صف مقدم این محافل باید از عراق یاد کرد، با بلند پروازی‌های گذشته آن و استعدادی که برای هر اقدام بی‌مسئولیت دارد.
دعوی عراق بر کویت ـ که معلوم نیست واقعاً فراموش شده باشد ـ تنها یک نشانه از طرح‌هائی است که این کشور برای آینده خلیج فارس می‌تواند داشته باشد ـ. سفر اخیر ژنرال تکریتی و هیئت او را به بعضی شیخ‌نشین‌های خلیج فارس بسیاری محافل عراقی به عنوان قدم بی‌سابقه‌ای برای تحکیم روابط با شیخ‌نشین‌ها تلقی کردند. بعضی مطبوعات عراق سفر این هیئت را که در آن دو وزیر نیز شرکت داشتند، نشانه بسط کمک به مردم عرب خلیج فارس برای دفاع در برابر حوادث آینده شمردند.
اینکه عراق رؤیای جانشینی انگلستان را در شیخ‌نشین‌ها در سر می‌پروراند نیاز به جستجوی بیشتر ندارد. محافل حاکم عراق در در سی و چند سال استقلال کشور خود پیوسته در پیرامون مرز‌هایشان در پی ماجراهای جهانگیری بوده‌اند. زمانی هلال خصیب بود و سوریه و اردن، وقتی کویت بود و احیاناً خوزستان و امروز خلیج فارس است در سراسر کرانه جنوبی آن.
اگر پیکار سیاسی با عراق در آینده نزدیک ناگزیر است، بهترین زمینه آن را باید در شط العرب جستجو کرد. ایران باید استواری عزم خود را به دشمنان و قابلیت اتکای خود را به دوستان ثابت کند. در گذشته ایران در خلیج فارس ـ در همه دهه‌های دراز و خوارکننده برتری انگلستان ـ کمتر نشانه متقاعد کننده‌ای از این نوع می‌توان یافت. اکنون ما مبارزه‌ای بر حق با هر احتمال پیروزی که بتوان تصور کرد پیش روی داریم.
پافشاری ما در این مبارزه منظورهای فوری و دراز مدت ما را برخواهد آورد. ما به عراق درس سختی خواهیم داد و عراقی‌ها چنین درسی را ـ حتی برای بهروزی مردم خود ـ لازم دارند و دیگران را در سراسر خلیج‌فارس به واقعیات تازه قدرت در این منطقه آگاه خواهیم گرداند.
نه چنان است که ایران نیازی به بازی کردن نقش قدرت بزرگ در خلیج فارس داشته باشد. ولی منافع ایران چنان گسترده است ـ نه کمتر از همه به صورت صد‌ها هزار ایرانی شیخ‌نشین‌ها ـ و سنت سیاست خارجی ایران چنان بر بردباری و نرمی نهاده شده که دگرگونی اساسی در روش‌ها و عکس‌العمل‌ها را ایجاب می‌کند.
از اینجاست که کشمکش بر سر شط العرب ابعاد بزرگ‌تر از یک اختلاف مرزی می‌یابد. جای آینده ایران در خلیج فارس بستگی زیاد به چگونگی و نتایج این کشمکش دارد. هیچ ملاحظه دوستی‌های میان تهی گذشته و امید واهی همکاری‌های سود بخش آینده نباید مانعی بر سر راه یک سیاست مصمم گردد.
فشار تا هرجا که برای رسیدن به منظورهای برحق ایران ضرورت داشته باشد باید وارد آید در این پیشدرآمد برخوردهای آینده می‌توان چنان رفتار کرد که امکان چنان برخورد‌ها را کاهش دهد. به سود روابط ایران و عراق است اگر برای عراقی‌ها جای هیچ توهمی در باره مقاصد و قابلیت‌ها ایران نماند.
